ავტორი: ირაკლი ბურდული
პროფ. დოქ. (თსუ)

 

1. შესავალი

ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობის საკითხი ქართულ საკორპორაციო სამართალში განსაკუთრებით აქტუალურია. ამასთან დაკავშირებით, სუს-ოს მიღებული აქვს რამდენიმე გადაწყვეტილება. ეს საკმარისი შეიძლება არ იყოს ერთიანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებისთვის, რამდენადაც ზოგიერთ შემთხვევაში პრაქტიკის მრავალფეროვნებაც შეიძლება ჩაითვალოს ამ საკითხის თაობაზე დოგმატური გააზრების წინაპირობად და იურიდიულ ლიტერატურაში სხვადასხვა თეორიულ-პრაქტიკული ხასიათის გადაწყვეტის მიღების საფუძვლად. აღნიშნული თემა, დასავლეთის განვითარებული ქვეყნების საკორპორაციო სამართლისაგან განსხვავებით, საკმაოდ ახალია ქართული სამართლისთვის. საქართველოში აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით იურიდიული ლიტერატურა არც თუ ისე ბევრია. თუ არ გავითვალისწინებთ პროფესორ ჭანტურიას 2006 წლის მონოგრაფიას, რომელიც სწორედ ხელმძღვანელ პირთა პასუხისმგებლობას ეძღვნება საკორპორაციო სამართალში, ძირეული გამოკვლევა წინამდებარე თემის თაობაზე, თანაც შედარებითსამართლებრივ პერსპექტივაში, უახლოეს წარსულში არც გაკეთებულა. შესაბამისად, მიზანშეწონილი იქნებოდა მსგავს საკითხთან დაკავშირებით გარკვეული მეცნიერული პასაჟის ჩამოყალიბება, რაც შეიძლება წაადგეს ქართულ იურიდიულ ლიტერატურას და გაამდიდროს ქართველ იურისტთა შემეცნების დიაპაზონი.

დღევანდელ რეალობაში ხშირია ცხოვრებისეული სიტუაცია, რომელშიც ხელმძღვანელი პირის (დირექტორის) არამართლზომიერი ქმედებით გამოწვეულია ზიანი. ზიანი ძირითადად მატერიალურ-ქონებრივ ზარალში გამოიხატება, რომლის შემდეგაც პრაქტიკულად შეუძლებელია მესამე პირმა სამეწარმეო საზოგადოების ქონებიდან დაიკმაყოფილოს თავისი მოთხოვნა, რამდენადაც უმეტეს შემთხვევაში აღნიშნული იურიდიული პირი კრედიტუუნაროა და უნდა მოხდეს მისი ლიკვიდაცია ქონების არარსებობის გამო. თუმცა მსგავს მდგომარეობაში მესამე პირის ინტერესი – დაიკმაყოფილოს საკუთარი მოთხოვნა, აინაზღაუროს ზიანი – შეიძლება იგნორირებულ იქნეს იმით, რომ საზოგადოების ლიკვიდაცია და რეესტრიდან ამოშლა არ არის კრედიტორის ქონებრივი რეაბილიტაციის ელემენტი. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ დირექტორის პასუხისმგებლობის სამართლებრივი საფუძველი შესაძლოა სხვადასხვაგვარი იყოს ამხანაგური ტიპის საზოგადოებისა და კაპიტალური ტიპის საზოგადოების სამართალში. ამას თავად პერსონალური და კაპიტალური სამართლებრივი ფორმის დიქოტომია განაპირობებს, რომელიც მკაცრად ჩამოყალიბებულ ტიპოლოგიურ ბუნებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. განსხვავებით კაპიტალისტური სამეწარმეო ფორმისაგან, ამხანაგური ტიპის საზოგადოებაში, სადაც კორპორაციული მოსასხამის დოქტრინა არ მოქმედებს, კრედიტორი საზოგადოების ქონების დანაკლისის ან საერთოდ არარსებობის პირობებშიც კი იკმაყოფილებს თავის მოთხოვნას პირდაპირ და უშუალოდ საზოგადოების პარტნიორის ქონების ხარჯზე, მაშინ, როდესაც ეს, გარკვეული გამონაკლისის გარდა, წარმოუდგენელია კაპიტალურ საზოგადოებაში. თავად კაპიტალური საზოგადოების სამართლებრივ ფორმებშიც კი სახვადასხვანაირად შეიძლება წარმოჩინდეს ხელმძღვანელ პირთა პასუხისმგებლობის დიაგრამა და იგი განსხვავებული იყოს შპს-ისა და სს-ის სამართლებრივ ფორმაში, თუკი გათვალისწინებული იქნება თითოეული სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციული ფორმის დამოუკიდებლობა და, რაღა თქმა უნდა, სპეციფიკური მოწესრიგების თავისებურება. საქართველოში ორგანიზაციული ეკნომიკის მამოძრავებელ ძალას შპს-ის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა წარმოადგენს. სასამართლო პრაქტიკაც, ძირითადად, სწორედ შპს-ას შეეხება.1 ამდენად, აღნიშნულ სტატიაშიც ყურადღება სწორედ შპს-ში დირექტორის პასუხისმგებლობის სამართლებრივ საკითხზე გამახვილდება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მხოლოდ კრედიტორის მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობა ან მისი სრულად ვერდაკმაყოფილების რისკი, მიუხედავად მისი მნიშვნელობისა, არ გახლავთ აპრიორი თავად შპს-ის საქმიანობის რენტაბელობის წინაპირობა. ხშირად ხელმძღვანელის არამართლზომიერი ქმედება საზოგადოების მიზნის შემდგომ მიღწევას ხდის შეუძლებელს. ამიტომ კომპანიისთვის და მისი პარტნიორისთვის ხელმძღვანელის მხრიდან ზიანის ანაზღაურება თავად საზოგადოების, როგორც სოციალური კეთილდღეობის შექმნაზე ორიენტირებული წარმონაქმნის რეაბილიტაციის საფუძველია.

შპს, როგორც კაპიტალური ტიპის საზოგადოება და იურიდიული პირი, საკუთარი ქონების მქონე სოციალური წარმონაქმნია. იგი მისი ორგანული წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირის სახით გამოდის მესამე პირთან ურთიერთობაში, დებს გარიგებას და იღებს ვალდებულებას. იურიდიული პირის განცალკევებულმა ქონებამ კი უნდა უზრუნველყოს საზოგადოების მიზნის მიღწევა და მესამე პირის მატერიალური ინტერესის, მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილება. იმ შემთხვევაში, როდესაც დირექტორის ან პარტნიორის მხრიდან არამართლზომიერ ქმედებას ადგილი არ აქვს, მაშინ დირექტორის პასუხისმგებლობა საზოგადოებისა და მესამე პირის წინაშე გამოირიცხება, ერთი მხრივ, business judgment rule-ით, მეორე მხრივ, მისი მხრიდან გადაწყვეტილებათა მართებულად მიღების თავისუფლების მასშტაბით, ხოლო პარტნიორის შეზღუდული პასუხისმგებლობის პრინციპი და მასა და იურიდიული პირის ქონებას შორის ზღვარის გავლება2 უზრუნველყოფს კორპორაციული საფარველის შენარჩუნებას. ეს კი თავის მხრივ ნიშნავს გამჭოლი პასუხისმგებლობის3 გამოუყენებლობას. ამ ვითარებაში, საზოგადოებას „მართლზომიერად“ არ აქვს მესამე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილების შესაძლებლობა, რაც ზემოთ მოყვანილი თეორიებით არის გამართლებული. დამატებითი ინვესტიციისა და რეაბილიტაციის შეუძლებლობის შემთხვევაში იგი კოტრდება, ხოლო მესამე პირი რჩება მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილების გარეშე. ერთი შეხედვით ეკონომიკურად ეს გამართლებულიც უნდა იყოს,4 რადგან კორელაციაში მოვიდოდა კრედიტორის გამართლებულ რისკთან. აქაც უნდა განსხვავებულიყო ერთმანეთისაგან სახელშეკრულებო და არასახელშეკრულებო კრედიტორი, რამდენადაც სახელშეკრულებო კრედიტორი უფრო გარანტირებული შეიძლება იყოს მოთხოვნის დაკმაყოფილებისას და რისკის სახელშეკრულებო საფუძველზე განეიტრალებისაგან,5 ვიდრე არასახელშეკრულებო. დელიქტით მიყენებული ზიანის დროს უსამართლო იქნებოდა ნამდვილად უგულებელგვეყო ზემოთ აღნიშნული თეორიები და კრედიტორი პირისპირ დაგვეყენებინა მხოლოდ ქონებისაგან „გამოშიგნული“ იურიდიული პირის წინაშე. ამიტომ ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დასაწყისში როგორც ამერიკულმა სასამართლოებმა, ისე გერმანიის საიმპერიო სასამართლომ შემუშავება დაიწყეს იმ გამონაკლისებისა, რომელიც იურიდიული პირის ქონების დანაკლისის შემთხვევაში პასუხს იმ პირს დააკისრებდა, რომლის არამართლზომიერი ქმედების შედეგადაც საზოგადოება ამ მდგომარეობამდე მივიდა. სტატიაში აქცენტი არ გამახვილდება პარტნიორის გამჭოლ პასუხისმგებლობაზე, არამედ დირექტორის არამართლზომიერი ქმედების შედეგზე და იმაზე, თუ როგორ უნდა მოხდეს მსგავს სიტუაციაში დოგმატურად სწორად მისი პასუხისმგებლობის საკითხის გააზრება და საზოგადოების, საზოგადოების პარტნიორის და მესამე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილება. შესაბამისად, შემდეგ თემებზე იქნება მსჯელობა: შესავლის შემდეგ (I) მოკლედ განიხილება დირექტორის ადგილი და სტატუსი შპს-ში (II); (III) პასუხისმგებლობის სუბიექტები, რასაც მოყვება (IV) დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმები და ბოლოს, ჩამოყალიბდება ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობის სისტემა (V).

ქართული საკორპორაციო სამართლის ინსპირირების საფუძველი გერმანული (ევროპული) საზოგადოებათა და სავაჭრო სამართალია.6 გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან, როდესაც საკორპორაციო სამართლის ძირითადი წყარო – მეწარმეთა შესახებ კანონი – შეიქმნა, შპს-ის, როგორც სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელების დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი სამართლებრივი ფორმა ჩამოყალიბდა, მისი მომწესრიგებელი ნორმა-დებულებები, მათ შორის, ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობასთან დაკავშირებული, სწორედ რომ გერმანული სამართლის რეცეფციის შედეგად დაფუძნდა. რეცეფციის მეცნიერების7 მნიშვნელობიდან გამომდინარე აღნიშნულ სტატიაში წამოჭრილი საკითხები შედარებითსამართლებრივ დისკურსში იქნება წარმოჩენილი, რაც გაამდიდრებს საკვლევ თემას და მოემსახურება მსგავსი ინსტიტუტის მომწესრიგებელი ქართული სამართლებრივი ნორმის (ნორმების) არგუმენტაციის სისწორისა და სამართალშეფარდების პროცესში მისი გამოყენების მართებულობის ჩამოყალიბებას.8 ამ მხრივ, გასათვალისწინებელი იქნებოდა რეცეფციის, როგორც ჰერმენევტიკული მეცნიერების დანიშნულება,9 რამდენადაც რეცეფცია და „დავიწყება“ უახლეს სამეცნიერო ლიტერატურაში „განვლილ კატეგორიებადაც“ მოიხსენიება,10 არადა ე.წ. ანნა კარენინას პრინციპის11 მხედველობაში მიღება, შესაძლოა ზოგიერთ შემთხვევაში არც თუ ისე მიუღებელი იყოს იურისპრუდენციისთვისაც.

2. ხელმძღვანელი პირის (დირექტორის) ადგილი და სტატუსი

ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობასთან დაკავშირებული მოწესრიგებები ქართულ საკორპორაციო სამართალში თავის დროზე გერმანული საზოგადოებათა სამართლის რეცეფციის შედეგად ჩნდება.12 ხელმძღვანელობა, ქართული სამართლის მიხედვით, ფართე და ვიწრო გაგებას მოიცავს. ვიწრო გაგებით მასში შედის ფაქტობრივი და იურიდიული ქმედებების განხორციელება და ამასთანავე იგი თავის თავში მოიცავს მესამე პირებთან საზოგადოების სახელით წარმომადგენლობას (დირექტორატი), ხოლო ფართე გაგებით ხელმძღვანელ პირში შეიძლება მოაზრებულ იქნეს პარტნიორი, რომელიც პარტნიორთა კრებაზე (ან ერთპიროვნულად 100%-იანი წილობრივი მონაწილეობის შემთხვევაში) იღებს გადაწყვეტილებას საზოგადოების საქმიანობასთან დაკავშირებით. აქვე შეიძლება მოიაზრებოდეს სამეთვალყურეო საბჭოს წევრიც (წევრებიც), თუკი ასეთი საზედამხედველო რგოლი ჩამოყალიბებულია შპს-ში13 და საწარმოს ფაქტობრივი ხელმძღვანელიც. ეს უკანაკსნელი14 იურიდიულად შეიძლება არც დირექტორი იყოს, არც სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი და არც პარტნიორი, არამედ სხვა პირი,15 რომელიც ფაქტიურად მართავს16 აღნიშნულ საწარმოს. მატერიალურ-სამართლებრივად საზოგადოებას მესამე პირთან ურთიერთობაში წარმოადგენს წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირი – დირექტორი, რომელიც ფაქტობრივად და იურიდიულად მართავს კომპანიის ყოველდღიურ საქმიანობას. ერთი პერიოდი ქართული სასამართლო პრაქტიკა არაერთგვაროვანი იყო იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უნდა განსაზღვრულიყო დირექტორის ადგილი საზოგადოებაში, თუ რა სამართალურთიერთობაში იმყოფებოდა იგი საწარმოსთან – უნდა გავრცელებულიყო მასზე შრომის კანონმდებლობის მოთხოვნები, უნდა გამოგვერიცხა საერთოდ შრომის კოდექსის მოქმედება მასზე თუ უნდა გავრცელებულიყო მხოლოდ შეზღუდულად საგამონაკლისო სახით.17 საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ერთიანი პრაქტიკა იმასთან დაკავშირებით, რომ დირექტორი, დაფუძნებული უცხო ორგანოს კონცეფციაზე,18 არის საზოგადოების პროფესიონალი მენეჯერი, რომელიც დამოუკიდებლად, საკუთარი პასუხისმგებლობის ფარგლებში წარმართავს საწარმოს საქმიანობას, მასზე არ ვრცელდება შრომის კოდექსის მოთხოვნები და მასა და საზოგადოებას შორის ჩამოყალიბებულია ე.წ. სასამსახურო კავშირურთიერთობა,19 რომელიც უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებებით განვრცობილი, დახასიათებული და მიმსგავსებულია დავალების სამართალურთიერთობასთან.20 ეს უკანასკნელი მიდგომა საინტერესოა ასევე დირექტორისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებისა და ზიანის ანაზღაურების ნაწილშიც,21 რამდენადაც, როგორც სასამართლო განმარტავს, დირექტორზე დაკისრებული ვალდებულება სწორედ დავალების ხელშეკრულებიდან მომდინარეობს, ხოლო მოსარჩელეს ევალება დაამტკიცოს უძღვებოდა თუ არა დირექტორი საწარმოს სპეციალური კანონით (იგულისხმება მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ.) დადგენილი მოთხოვნებით22 და მხოლოდ მისი დარღვევის შემთხვევაში ხდება იგი პასუხისმგებლობის დაკისრების (და შემდეგ კი შეიძლება გახდეს ასევე ზიანის ანაზღაურების) სუბიექტი.

პასუხისმგებლობის სუბიექტი

პასუხისმგებლობის დაკისრების სუბიექტი ქართული სამართლის მიხედვით არის ხელმძღვანელობაზე პასუხისმგებელი პირი. აქ უნდა განვასხვავოთ ხელმძღვანელობა ფართე და ვიწრო კონტექსტში. პასუხისმგებლობის სუბიექტია ხელმძღვანელობა ორივე გაგებით, ანუ საზოგადოების პარტნიორი23 ან მმართველი რგოლის24 წარმომადგენელი – დირექტორი, სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი. პარტნიორის შემთხვევაში პასუხისმგებლობის დაკისრების წინაპირობა და მესამე პირისათვის ზიანის ანაზღაურების საფუძველი გამჭოლი პასუხისმგებლობის დოქტრინის გამოყენებაა. აღნიშნულ ვითარებაში ხდება კორპორაციული მოსასხამის მოხსნა და კრედიტორს უფლება აქვს მიზანში პირდაპირ ამოიღოს იურიდიული პირის პარტნიორი და მას წაუყენოს მოთხოვნა ზიანის ანაზღაურებაზე. ქართულ რეალობაში ხშირია შემთხვევა, როდესაც სახეზეა ერთკაცა საზოგადოება25 და პარტნიორი იმავდროულად საწარმოს დირექტორიცაა.26 ამ დროს სასამართლო ავლებს მიჯნას პარტნიორისა და დირექტორის ქმედებას შორის.27 შესაძლებელია, პარტნიორს, როგორც დირექტორს, მისი არამართლზომიერი ქმედებიდან გამომდინარე, დაეკისროს ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა და გახდეს პასუხისმგებლობის სუბიექტი, მაგრამ როგორც პარტნიორი არ იქნეს გარიცხული საზოგადოებიდან.28 ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ გარდა კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული სუბიექტებისა, პასუხისმგებლობის სუბიექტი შესაძლოა იყოს აგრეთვე საზოგადოების ფაქტობრივი მმართველი.29 პრინციპში ეს მოსაზრება შესაბამისობაში მოდის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან ვ. გელაშვილის საქმეზე.30 შესაბამისად, მსგავს სიტუაციაში შესაძლებელია ფიქრი სასამართლოს მიერ საკანონმდებლო ჩანაწერით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის სუბიექტების კატეგორიის გაფართოებაზე, უფრო სწორედ, ნორმის მეტად ფართო განმარტებაზე. როგორც წესი, ფაქტობრივი ხელმძღვანელის შესახებ მაშინ არის საუბარი,31 როდესაც პირი კორპორაციულსამართლებრივი აქტის საფუძველზე არ არის დანიშნული დირექტორად ან მისი ხელმძღვანელ პირად დანიშვნის/წარდგენის გარიგება არის ბათილი, მაგრამ იგი ფაქტობრივად შეუდგა საქმიანობის განხორციელებას.32 ამასთან უმნიშვნელოა ის ფაქტი, რომ აღნიშნული პირი დირექტორად არ არის აღნუსხული სამეწარმეო რეესტრში.33 ხელმძღვანელობითი და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების დეკლარაციული მოქმედების კონცეფციიდან გამომდინარე, მესამე პირმა, რომელმაც იცოდა ამგვარი პირის ხელმძღვანელად დანიშვნის თაობაზე და შევიდა გარიგებითსამართლებრივ ურთიერთობაში მასთან, უფრო სწორედ, მისი მეშვეობით შპს-ასთან, ითვლება, რომ რეგისტრაციის ფაქტი არ არის სავალდებულო წინაპირობა ასეთი გარიგების განუხორციელებლობისა (მას აქვს იურიდიული ძალა), ხოლო პირი – ფაქტობრივი ხელმძღვანელი საწარმოს დირექტორად განიხილება. მოქმედების კონტიტუტიური თეორიის მიხედვით კი სიტუაცია იცვლება, რამდენადაც მესამე პირთან ურთიერთობაში სახეზე უნდა იყოს, როგორც ხელმძღვანელი პირის კორპორაციულსამართლებრივი დანიშვნა თანამდებობაზე, ისე „საჯარო სამართლებრივი აქტი“ – რეგისტრაცია, რაც აქცევს კიდეც ამ უკანასკნელს დირექტორის სტატუსის მქონე საზოგადოების წარმომადგენელ პირად. გერმანიაში მოქმედებს უპირატესად დეკლარაციული მოქმედების თეორია, ხოლო საქართველოში კაუტელარული პრაქტიკის გათვალისწინებით – კონტიტუტიური.34 მთავარი კითხვა, რომელსაც საკორპორაციო სამართალმა ამ შემთხვევაში უნდა გასცეს პასუხი არის ის, გავრცელდება თუ არა ამგვარ ფაქტობრივ ხელმძღვანელზე შპს-ის კანონის 43-ე პარ., ქართულში მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ., ანუ თუ ვინ უნდა ჩაითვალოს კანონით მოაზრებული პასუხისმგებლობის სუბიექტში – მხოლოდ ის პირი, რომელსაც დაკავებული აქვს ორგანულსამართლებრივი ადგილი საზოგადოებაში მართლზომიერად, თუ ნებისმიერი სხვა, რომელიც ფაქტობრივად ასრულებს ხელმძღვანელის მოვალეობას და მისი ეს ქმედება სწორედ ასეთად იქნებოდა აღქმული როგორც შიდაორგანიზაციული, ისე გარესამართლებრივი თვალსაზრისით.35 ლიტერატურაში აღმნიშვნელს „ფაქტობრივი ხელმძღვანელი სამოსამართლო სამართლის მითიურ აღმოჩენას“ უწოდებენ, რომელიც ამ შემთხვევაში ცდილობს „შეავსოს კონკრეტული ნორმის გამოყენების ხარვეზი“36 და ამგვარად გაავრცელოს და გახადოს ფაქტიური მმართველი პასუხისმგებლობის სუბიექტად. ქართულ საკოპრპორაციო სამართალში ასევე არ არის მოცემული ფაქტობრივი ხელმძღვანელის დეფინიცია. ეს უკანასკნელი (საერთო სასამართლოების) სამოსამართლო სამართლით უნდა შეიქმნას უშუალოდ მასთან დაკავშირებული დავის განხილვისას. თუმცა საკითხის ქართული გადაწყვეტისთვის კვლავ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება37 იქნება მოხმობილი, რამდენადაც სასამართლო არა ფორმის, არამედ მის უკან მდგარი შინაარსის გარკვევიდან, მისი ხასიათიდან, საქმიანობის ინტენსივობიდან და ფაქტობრივი ქმედების განხორციელების მასშტაბიდან ამოვიდა. შესაბამისად, სავარაუდოა, რომ ზემოთ აღწერილ სიტუაციაში სასამართლო ხელმძღვანელის დეკლარაციული მოქმედების კონცეფციიდან ამოვა, უარყოფს რა მკაცრად განსაზღვრულ კონტიტუტიურ თეორიას, პასუხისმგებლობის სუბიექტად მიჩნევისთვის გადამწყვეტ ყურადღებას არ მიაქცევს სამეწარმეო რეესტრში რეგისტრაციის ფაქტს და მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ. მოქმედებას გაავრცელებს მასზე.38 მანამდე, საკითხის გადაწყვეტა სამოსამართლო სამართლის მიერ ფაქტობრივი ხელმძღვანელის ცნების „მისტიურ განსაზღვრებას“ დაელოდება. მოკლედ, ხელმძღვანელი პასუხისმგებლობის სუბიექტია კანონის ფართე გაგებით. ეს უკავშირდება, როგორც წესი, პირის მხრიდან ორგანულსამართლებრივი ადგილის დაკავებასა და სტატუსის განსაზღვრას საზოგადოებაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამისთვის გათვალისწინებული ყველა მატერიალურიალურ- და პროცესუალურსამართლებრივი ნორმები უნდა იყოს დაცული: დაწყებული პირის ხელმძღვანელ პოზიციაზე დანიშვნა/გამწესებით, მასთან სასამსახურო ხელშეკრლების (წარდგენის) დადებითა და სამეწარმეო რეესტრში დირექტორად რეგისტრაციით დასრულებული. ამიტომ კომენტატორულ ლიტერატურაში აღნიშნულია, რომ ხელმძღვანელის (საკორპორაციო სამართლით გათვალისწინებული) პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმის შემადგენლობის მოქმედება, იდეალტიპურ შემთხვევაში, დაკავშირებულია ორგანიზაციულსამართლებრივი აქტის – დანიშვნის ნამდვილობასა და ამოქმედებასთან, ისევე, როგორც ნორმის მოქმედების დიამეტრი სრულდება, მაშინ, როდესაც ხელმძღვანელი გათავისუფლებულ იქნება თანამდებობიდან.39 თუმცა პასუხისმგებლობის სუბიექტი, როგორც ითქვა, ხელმძღვანელი შესაძლოა გახდეს მაშინაც, როდესაც არ არსებობს დანიშვნის აქტი ან იგი არანამდვილია, ხოლო პირი ფაქტობრივად შეუდგა საქმიანობის განხორციელებას40 და საწარმოს მართვას. დასაშვებია ასევე ამ კონსტალაციის შებრუნებული ვარიანტი. კერძოდ, არსებობს პარტნიორთა გადაწყვეტილება, ანუ კორპორაციულსამართლებრივი აქტი პირის ხელმძღვანელად გამწესებასთან დაკავშირებით, მაგრამ არ არსებობს41 პირთან სასამსახურო კავშირურთიერთობა ან მასთან გაფორმებული ხელშეკრულება არანამდვილია. მსგავს სიტუაციაშიც პირი შესაძლოა გახდეს პასუხისმგებლობის დაკისრების ადრესატი, თუკი იგი ფაქტობრივ ხელმძღვანელად მიიჩნევა სასამართლოს მიერ. პასუხისმგებლობის დაკისრების სამართლებრივი საფუძველი იქნება ასევე შემთხვევა, როდესაც ხელმძღვანელი პირის ორგანულსამართლებრივი მოქმედება დასრულებულია მოქმედების ვადის ამოწურვის გამო, მაგრამ ეს უკანასკნელი მაინც აგრძელებს ფაქტობრივად საქმიანობას,42 რაც შეიძლება გახდეს კიდეც მასზე კეთილსინდისიერი ხელმძღვანელის მოვალეობის მავალდებულებელი ნორმების გავრცელების წინაპირობა.

 

ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი მატერიალურსამართლებრივი ნორმები

დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი სამართლებრივი ნორმები კომპლექსური ხასიათის უნდა იყოს და განაპირობებს ხელმძღვანელი პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას. როგორც წესი, თითქმის ყველა მათგანი დელიქტურსამართლებრივი ბუნებისაა. ამ თვალსაზირისით მიზანშეუწონელი არ უნდა იყოს, როგორც ზოგადი კერძო, ისე სპეციალური კერძო მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმების გამოყენება. იმისდა მიხედვით, თუ ვის წინაშე შეიძლება იყოს დირექტორი პასუხისმგებლობის სუბიექტი განსხვავებული ნორმების გამოყენება შეიძლება დაგვჭირდეს, თუმცა ეროვნულ დონეზე მწირი მოწესრიგებისა და სასამართლო პრაქტიკის პირობებში განვრცობისა და საკითხის სისტემურად ჩამოყალიბების წინაპირობად შედარებითი სამართალი იქნებოდა გამოყენებული, როგორც ნორმის ინტერპრეტაციის შესაძლო დამოუკიდებელი მეთოდი.43 ეს მოემსახურებოდა ხელძღვანელისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების დოგმატურად სწორად გააზრებისა და შეფარდების საქმეს.

ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა, როგორც წესი, გამომდინარეობს რეგისტრაციის ძალით შექმნილი იურიდიული პირის ორგანულსამართლებრივი წარმომადგენლობისა და ხელმძღვანელობის ადგილის დაკავებიდან. ეს ნიშნავს, რომ (თუკი პასუხისმგებლობის სუბიექტი უნდა იყოს ხელმძღვანელობა ფართე გაგებით, ანუ დირექტორატი, უფრო სწორედ, დირექტორატის წევრი – დირექტორი, როგორც ფიზიკური პირი) პირი სამეწარმეო რეესტრში უნდა იყოს რეგისტრირებული დირექტორად, საზოგადოების წესდებისა და კანონის შესაბამისად მიკუთვნებული უნდა ჰქონდეს ორგანულსამართლებრივი სტატუსი და ახორციელებდეს მასზე დაკისრებულ უფლება-მოვალეობას. გამორიცხული არ არის, რომ ხელმძღვანელი პირი პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდეს პრე-რეგისტრაციის პერიოდში.44 ასევე არ უნდა გამოირიცხოს ყოფილი დირექტორისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება საწარმოს პოსტლიკვიდაციის დროს, თუმცა აქ საჭირო უნდა იყოს კომპანიის წესდების ან ცალკე შეთანხმების არსებობა, რამდენადაც ეს უკანასკნელი ძირითადად დაფუძნებულია სახელშეკრულებოსამართლებრივ პრინციპზე და შეიძლება არ გამომდინარეობდეს კანონიდან. როგორც სტატიის წინა თავში წარმოჩინდა, შესაძლებელია პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდეს ფაქტობრივი ხელმძღვანელი. რეგისტრაციამდელ ეტაპზე ქართულ სამართალში ამის მომწესრიგებელი პირდაპირი ნორმა მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-2 მუხ. მე-2 პუნქ. რაც შეეხება საზოგადოების რეგისტრაციის შემდგომ პერიოდს, აქ პირდაპირი ნორმა არ გვაქვს, თუმცა დეკლარაციული მოქმედების კონცეფციიდან გამომდინარე შესაძლებელია პასუხისმგებლობის სუბიექტი იყოს დანიშნული, მაგრამ არა რეგისტრირებული ხელძმღვანელი.ეს უფრო საკითხის გერმანული გადაწყვეტა იქნებოდა. თუმცა მიუხედავად ზემოთ მოყვანილი სასამართლო პრაქტიკისა და ნახსენები კაუტალური იურისპრუდენციით თითქოსდა დადგენილი კონტიტუტიური მოქმედების კონცეფციისა, იგი უნდა ეწინააღმდეგებოდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, რომელიც ასევე ზემოთ იქნა მოყვანილი.

3. ხელმძღვანელობის

პასუხისმგებლობის

სისტემატიკა

სისტემის დახასიათება

ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი იურიდიული ნორმების განხილვისას აუცილებელია, განისაზღვროს თავად პასუხისმგებლობის სისტემატიკა, ანუ ის, თუ ვის წინაშე ეკისრება ხელმძღვანელ პირს პასუხისმგებლობა მისი არამართლზომიერი და ზიანის მიმყენებლური ქმედებიდან გამომდინარე. ამ მხრივ, თუკი თვალი გადაევლება იურიდიულ ლიტერატურას,45 ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობა შესაძლოა მიმართული იყოს სამი ძირითადი სუბიექტის მიმართ: პირველი და უმთავრესი, გახლავთ პასუხისმგებლობა თავად საზოგადოების წინაშე. ამ თვალსაზრისით განსხვავებულია ქართული და გერმანული სამართლის მიდგომა საკითხისადმი, რამდენადაც საზოგადოების სახელით დირექტორის წინააღმდეგ პრეტენზიის წარდგენის განსხვავებული ინსტიტუციური წესი არსებობს. თუმცა მატერიალურსამართლებრივად იგი არაფერს უნდა ცვლიდეს. გერმანული შპს-ის სამართალი არ იცნობს აღნიშნულ სამართლებრივ ფორმაში დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტს, რომელიც (ყოველგვარი კვოტის გარეშე) ხმის უფლების მქონე ნებისმიერ პარტნიორს აქვს აშშ-ის ბიზნეს კორპორაციის უნიფიცირებულ სამართლებრივ ფორმაში და მის ორ სუბტიპში – დახურულ და ღია კორპორაციაში. ეს ინსტიტუტი ქართულ საკორპორაციო სამართალში სწორედ რომ ამერიკულიდან შემოვიდა. თუმცა, საკითხის გააზრებისთვის საინტერესო იქნებოდა ისტორიული პასაჟის მოხმობა ქართულ სამართალში, რამდენადაც მეწარმეთა შესახებ კანონის მიღებისას გათვალისწინებული იყო გერმანული შპს-ის სამართლის რეცეფცია მთლიანად და შესაბამისად, ქართულმა საკორპორაციო სამართალმა უარყო დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი ამ ორგანიზაციულ ფორმაში. ეს კი გარკვეული თავისებურებით უნდა ყოფილიყო განპირობებული. ასე რომ, საკითხის სწორი დოგმატური გააზრებისთვის გერმანული მიდგომა, მიუხედავად მსგავსი ინსტიტუტის არასებობისა გერმანულ სამართალში, ქართულ საკორპორაციო სამართალში საინტერესო და მეტიც, მიზანშეწონილი და მართებული იქნებოდა. მეორე ეს არის პასუხისმგებლობა მესამე პირის – კრედიტორის წინაშე. აქ გერმანელები ძირითადად განასხვავებენ46 პასუხისმგებლობას culpa in contrahendo-დან და დელიქტურ პასუხისმგებლობას.  მესამე პირის წინაშე დირექტორის პასუხისმგებლობის საკითხი განსაკუთრებით აქტუალური გახდა მას შემდეგ, რაც სუს-ოს ორი მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება მიიღო გამჭოლ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით,47 სადაც გამოყო დირექტორის პასუხისმგებლობა კრედიტორის, ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს წინაშე და პასუხისმგებლობა დააკისრა ხელმძღვანელ პირს. ასე რომ, საინტერესო უნდა იყოს პასუხისმგებლობის დაკისრების სამართლებრივი საფუძველი. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ გერმანელები გამოყოფენ ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობას კერძო-სამართლებრივი კრედიტორის წინაშე, რასაც გარკვეულწილად განასხვავებენ სახელმწიფოს წინაშე პასუხისმგებლობისაგან, რომელსაც, როგორც წესი, უკავშირდება დირექტორის მხრიდან დამცავი კანონის დარღვევის შედეგად განხორციელებული პასუხისმგებლობა და ზიანის ანაზღაურება. თუ რამდენად უნდა განსხვავდებოდეს ქართულ სამართალში კრედიტორის ეს ორი კატეგორია – კერძო და საჯარო – ერთმანეთისაგან საკითხავია. და ბოლო მესამე კატეგორია – ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა საზოგადოების პარტნიორის წინაშე. ეს ნაკლებად გავრცელებული შემთხვევაა დასავლეთის ქვეყნებში, თუმცა ქართულ რეალობაში არც თუ ისე უმნიშვნელოა. შესაბამისად, ღირს ამაზეც ორიოდე სიტყვა ითქვას.

საწარმოს მართვის პროცესში ხელმძღვანელ პირს ეკისრება კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნებისა და აკრძალვების შესრულების მოვალეობა და ყოველდღიურ საქმიანობაში მათი განუხრელი დაცვა. კანონისმიერი საკორპორაციო სამართლის ქვეყნებში კანონმდებელი ცდილობს, რაც შეიძლება დეტალურად ჩამოაყალიბოს მსგავსი აკრძალვა და მოთხოვნა, რათა ხელმძღვანელისთვისაც უკეთ იყოს გასაგები თუ რა უნდა დაიცვას მან საზოგადოების საქმიანობის განხორციელებისას. მსგავსი საკანონმდებლო ჩანაწერები ხელს უწყობს სიცხადის შეტანას ასევე პასუხისმგებლობის საკითხში და შემდგომ იმის უკეთესად განსაზღვრას, თუ რის გამო შეიძლება გახდეს დირექტორი პასუხისმგებელი და ვის წინაშე – ვის მიმართ ირღვევა კანონით დადგენილი მოთხოვნა და აკრძალვა. რაიზერისა და ვეილის გერმანულ სახელმძღვანელოში ჩამოყალიბებული ხელმძღვანელი პირის მოვალეობის 5 ძირითადი სტანდარტი48 კარგად წარმოაჩენს ზემოთქმულს.ხელმძღვანელის ეს მოვალეობები უკავშირდება საზოგადოების დაფუძნებიდან მოყოლებული49 მისი ლიკვიდაციითადა50 რეესტრიდან ამოშლით დამთავრებულ პერიოდს. კანონით დადგენილი მოთხოვნისა და აკრძალვის გათვალისწინების მოვალეობა, როგორც ქმედების მასშტაბი განსახიარდება დირექტორის ფიდუციალურ მოვალეობებში, რომელიც ორ ძირითად კატეგორიად იყოფა: გულმოდგინების, იგივე გულისხმიერების51 და ერთგულების მოვალეობად.52

 

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა

საზოგადოების წინაშე და მისი გამორიცხვა

საწარმოს ხელმძღვანელი, უპირველეს ყოვლისა,  საზოგადოების ინტერესის გამტარებელია. იგი კომპანიის ფიდუციარად მიიჩნევა და, აქედან გამომდინარე, დაკისრებული აქვს ფიდუციური მოვალეობები, რომლის მართლზომიერად განხორციელება და დაცვა მისი ყოველდღიური საქმიანობის შემადგენელი ნაწილი უნდა იყოს. საწარმოს დირექტორი ვალდებულია, საზოგადოების საქმეებს გაუძღვეს კეთილსინდისიერად. ეს არის დირექტორის ქმედების მეტად ზოგადი მასშტაბი, რომლის ფარგლებიც შესაძლოა სპეციალური კანონით იქნეს დავიწროვებული ან შესაბამისად განმარტებული. სწორედ ასეთ დათქმასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სპეციალური კერძო სამართალი გვთავაზობს ნორმებს, რომელიც ამ სტანდარტის კორპორაციულსამართლებრივ ფარგლებს განსაზღვრავს.53 სპეციალური კანონებით, როგორც წესი, ასევე ხდება დირექტორის კეთილსინდისიერი ქმედების კონტურების მოხაზვა. მაგალითად, როგორც ეს ზემოთ წარმოჩინდა, როდესაც საუბარია ინტერესთა კონფლიქტის მომწესრიგებელ ნორმებზე, კონკურენციის აკრძალვაზე, კორპორაციული კაპიტალის დაცვის ნორმებზე და ა.შ. ამასთანავე, ხელმძღვანელს ევალება დამცავი კანონით დაცული სიკეთის გაფრთხილება, რომლის იგნორირებამაც შეიძლება გამოიყენოს საზოგადოებისთვის ან მესამე პირისთვის ზიანის მიყენება და აქციოს იგი პასუხისმგებლობის სუბიექტად. ამ შემთხვევაში შეიძლება საუბარი სისხლისსამართლებრივ, ადმინისტრაციულ, საგადასახადო სამართლით გათვალისწინებულ ამკრძალავ დათქმებზე, რომელთა შეუსრულებლობა იწვევს საჯარო-სამართლებრივთან ერთად სამოქალაქოსამართლებრივ სანქციას. ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ პასუხისმგებლობის ყოველმხრივი გაფართოება, ანუ ნებისმიერი დარღვევისათვის, რომელიც მესამე პირს ან საზოგადოების პარტნიორს აქცევს პასუხისმგებლობის მიმართვის სუბიექტად გაუმართლებელი იქნებოდა, რამდენადაც საკანონმდებლო დონეზე საჭიროა იმის იდენტიფიცირება, თუ ვისი ინტერესის გამტარებელი უნდა იყოს საწარმოს ხელმძღვანელი და უშუალოდ ვის წინაშე უნდა იყოს იგი პირველ ყოვლისა პასუხისმგებელი. ამ მხრივ შეიძლება საუბარი მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ. გათვალისწინებულ ქმედების მასშტაბზე და პასუხისმგებელ სუბიექტად მოხაზვის ფარგლებზე, ვინაიდან ამ ნორმის შეუზღუდავად გაფართოვება და მისი გავრცელება ნებისმიერ დარღვევაზე, დირექტორს ყველას და ყველაფრის წინაშე პასუხისმგებელ სუბიექტად აქცევს. ეს კი უნდა ეწინააღმდეგებოდეს ხელმძღვანელი პირის ანგარიშვალებულდების პრინციპს, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოებისა და კორპორაციული ინტერესის წინაშე. ასევეა მნიშვნელოვანი იმის დადგენა, თუ შიდაორგანიზაციული თვალსაზრისით ვის წინაშეა ხელმძღვანელი პასუხისმგებელი, თუ რომელ კორპორაციულ სტრუქტურულ ორგანოსთან უნდა თანაქმედებდეს იგი, თუ ვის უნდა მიაწოდოს ანგარიში და ინფორმაცია სათანადო წესით, ვინაიდან ამ საქმიანობის სტანდარტის დარღვევამ შიდაკორპორაციული ორგანოების წინაშე შესაძლებელია, დირექტორი პასუხისმგებლობის სუბიექტად აქციოს. თითოეული ხელმძღვანელი პირიმოვალეა, სხვა ხელმძღვანელთან, როგორც ორგანულ წარმომადგენელთან, იყოს მჭიდრო და უშუალო სამსახურებრივ კავშირში და აქტიური თანამშრომლობა ჰქონდეს ამ აუკანასკნელთან. ეს მეტად მნიშვნელოვანია, როდესაც შპს-ის ხელმძღვანელობითი ორგანო (დირექტორთა საბჭო – ბორდი) რამდენიმე პირისაგან შედგება. დირექტორი ვალდებულია ასევე, რომ ითანამშრომლოს საზოგადოების სხვა ორგანოებთან და საჭიროების შემთხვევაში დაუყოვნებლივ მიაწოდოს მას ინფორმაცია.54 ასეთ ორგანოდ ძირითადად ითვლება პარტნიორთა საერთო კრება. სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობისას, ასევე, ეს უკანასკნელი. თუ რამდენად არის სავალდებულო ხელმძღვანელისთვის კომპანიაში შექმნილი აგრეთვე სხვა სტრუქტურული ერთეულის წინაშე ანგარიშვალდებულება ამ კუთხით საკითხავია. მაგალითად, როდესაც შედარებით მსხვილ საწარმოში შექმნილია სააუდიტო კომიტეტი ან მასთან ერთად კიდევ სხვა სტრუქტურული რგოლი, ვთქვათ, შესაბამისობის ოფისი.55 ერთი შეხედვით საზოგადოების წესდებით ან სასამსახურო ხელშეკრულებით შესაძლოა გათვალისწინებული იყოს მსგავსი ორგანოს წინაშე დირექტორის ანგარიშვალდებულება. თუმცა აქ ყურადღება უნდა მიექცეს თავად კორპორაციის ხელმძღვანელი პირის სტატუსს, მის ადგილს საზოგადოებაში, მის ფუნქციონალურ დანიშნულებას, რადგანაც ყოველმხრივი ანგარიშვალდებულება არსებითი თუ არაარსებითი, ზემოდგომი თუ ქვემდგომი ორგანოს წინაშე მას ჩვეულებრივ მუშა-მოსამსახურესთან გააიგივებს, რაც შეეწინააღმდეგებოდა მიზანშეწონილი და გამართული კორპორაციული მართვის სტანდარტს სამეწარმეო კაპიტალურ საზოგადოებაში.56 შესაბამისად, მსგავსი ჩანაწერი სასამართლომ შეიძლება ბათილად ცნოს ან პასუხისმგებლობის დაკისრების დავაში ეს უკანასკნელი არასაკმარის საფუძვლად მიიჩნიოს.მოკლედ, მიუხედავად ცალკეული „ორგანული მოვალეობისა“,57 საწარმოს ხელმძღვანელი, პირველ რიგში, პასუხისმგებელია საზოგადოების წინაშე და მისი განუხრელი მოვალეობაა მისი საქმიანობით აქტიურად მისდევდეს კომპანიის საზოგადოების მიზანს.58 შესაბამისად, ლიტერატურაში მიჩნეულია, რომ ღონისძიება, რომელიც არ შეესაბამება და არ გამომდინარეობს საწარმოს მიზნიდან, გამოირიცხება პასუხისმგებლობის სპეციალური კერძოსამართლებრივი ნორმის მოწესრიგებიდან59 (მხედველობაშია შპს-ის კანონის 43-ე პარ. და მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ.).

ხელმძღვანელის ორგანულსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სოლიდარულია,60 დირექტორატის ერთობლივი პასუხისმგებლობიდან გამომდინარე. თუმცა გამორიცხული არ არის, რომ თავად ორგანოს წევრი პირადად იყოს პასუხისმგებელი საზოგადოების წინაშე მისი არამართლზომიერი ქმედებისათვის. ამ შემთხვევაში იგი „გაირიყება“ ორგანოსაგან, ხოლო თავად ორგანო საწარმოს სახელით გამოდის მასთან სადავო პროცესში. გერმანული სამართალი გამორიცხავს პასუხისმგებლობას რამდენიმე შემთხვევაში: ა.) როდესაც სახეზეა ხელმძღვანელის სამეწარმეო გადაწყვეტილების მიღების თავისუფლებიდან გამომდინარე ქმედების მასშტაბი, რომელიც მას კეთილსინდისიერ პირად აქცევს და შესაბამისად გამორიცხავს პასუხისმგებლობას.61 ქართულ საკორპორაციო სამართალშიც იგივე წესი იქნება მხედველობაში მისაღები მიუხედავად Business judgment rule-ის კონკრეტული საკანონმდებლო ჩანაწერის არარსებობისა;62 ბ.) როდესაც ხელმძღვანელი დამოკიდებულია პარტნიორის (პარტნიორთა კრების) მითითებაზე და ამის საფუძველზე ასრულებს დავალებას.63 აქ ყურადღება უნდა მიექცეს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ჩანაწერს, რომელიც გარდა პასუხისმგებლობის გამორიცხვის საკითხისა შპს-ის სამართლებრივ ფორმაში ასევე აყალიბებს ერთ-ერთ ძირითად განსხვავებას სს-ისა და შპს-ის ტიპოლოგიურ ბუნებას64 შორის. საქმე ის არის, რომ გერმანიის სააქციო კანონში პირდაპირ არის მითითებული, რომ „გამგეობა საკუთარი პასუხისმგებლობის ქვეშ მართავს საზოგადოებას“.65 მსგავსი საკანონმდებლო ჩანაწერი პირდაპირ უზრუნველყოფს სს-ის ორგანიზაციულ ფორმაში გამგეობის წევრთა „მოჭარბებულად“ მაღალი სტანდარტისა და საქმიანობის თავისუფლების მეტად ფართე არეალის მიცემას. ასევე ორგანოთა შორის კომპეტენციური ჰორიზონტალურობის პრინციპის დაფუძნებას, რაც მსგავსი სამართლებრივი ფორმისთვის უნდა იყოს დამახასიათებელი.66 მართალია, უახლესი შეხედულებით, თანამედროვე კორპორაციული მართვის სტანდარტები გამოიყენება ასევე შპს-აშიც, თუმცა მისი უფრო მეტად პერსონალური პარტნიორული სტრუქტურის, ბიზნესის სფეროს, ეკონომიკურ სეგმენტში როგორც საშუალო და მცირე ზომის საწარმოს მონაწილეობის გათვალისწინებით, ეს უკანასკნელი უნდა განსხვავდებოდეს სს-ის ორგანიზაციული ფორმისაგან და შესაძლოა ამ განსხვავებამ კორპორაციული მოწყობის დიქოტომიასაც შეუწყოს ხელი.67 ალბათ სწორედ ამიტომ მიუთითებს გერმანული სამართალი საკანონომდებლო დონეზე პარტნიორთა კრების მითითებების ბმაზე ხელმძღვანელთა მხრიდან.68 თუმცა აშკარა უნდა იყოს, „სრულყოფილი, ტოტალური და გადამეტებული მორჩილება“ დირექტორატისა პარტნიორის წინაშე69 მისი ადგილისა და სტატუსის იმგვარ დაკნინებას გამოიწვევს, რომ კორპორაციული მართვის ანატომიის ჩამოყალიბებას მსგავს ორგანიზაციულ ფორმაში აზრი აღარ ექნება. ეს კი რაციონალური და მიზანშეწონილი მართვის ანტიპოდად უნდა ჩაითვალოს. ქართულ საკორპორაციო სამართალში, საკანონმდებლო ჩანაწერების არარსებობის პირობებში, რამდენად შეიძლება გერმანული მიდგომის გამოყენება საკითხავია. როგორც ითქვა ეს სამართლის პოლიტიკის საკითხია. ვფიქრობ, წესდებაში მსგავს მითითებებზე ბმის შესახებ დებულების არარსებობის შემთხვევაში, ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობა არ შეიძლება გამოირიცხოს იმ მოტივით, რომ იგი პარტნიორის მითითებას ასრულებდა. აქ მნიშვნელოვანია, დირექტორის ქმედება წინააღმდეგობაში არ მოვიდეს მე.-9.6 მუხლთან;70 გ.) ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობა გამოირიცხება. ეს პირდაპირ არის მითითებული გერმანულ კანონმდებლობაში.71 ქართულში მსგავსი კონკრეტული სახის ჩანაწერი არ მოიპოვება.

პასუხისმგებლობის დაკისრების მატერიალურ-სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს როგორც ზოგადი, ისე განსაკუთრებული კერძო სამართალებრივი ნორმები. მიუხედავად მწირი სასამართლო პრაქტიკისა, სუს-ოს გადაწყვეტილებებში მოყვანილია შესაბამისი მუხლები და არის მათი განმარტება72. პირველ რიგში სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს სკ-ის 709-723-ე მუხ., რომელიც დავალების ხელშეკრულების მომწესრიგებელი ნორმებია.73 აღნიშნულ სამოქალაქოსამართლებრივ ნორმებზე დაყრდნობით სასამართლო ადგენს, რომ დირექტორი საწარმოს სახელითა და ხარჯზე ახორციელებს კანონით და კანონიდან გამომდინარე საწესდებო ავტონომიის ფარგლებში საზოგადოების ხელშეკრულებით მინიჭებულ უფლებამოსილებას. ამგვარად, ზიანის თაობაზე საზოგადოების მიერ აღძრულ სარჩელს აკვალიფიცირებს როგორც სახელშეკრულებო მოთხოვნათა ფარგლებში და არა დელიქტური ვალდებულების ფარგლებში შესამოწმებელ სარჩელს.74 თუმცა როდესაც საკითხი ეხება დირექტორის „პირდაპირ“ პასუხისმგებლობას  მესამე პირის წინაშე, ამ საკითხის განმარტება აღნიშნულ კონტექსტში არ ხდება.75 საზოგადოების წინაშე ხელმძღვანელის (დირექტორის) პასუხისმგებლობის დამდგენი ძირითადი საკორპორაციოსამართლებრივი ნორმა მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ., ისევე როგორც 43-ე პარ. გერმანიის შპს-ის შესახებ კანონისა. გერმანული სამართლის მიხედვით, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, კანონმდებლობით გაცილებით დეტალურად არის გაწერილი ხელმძღვანელი პირის ფიდუციალური მოვალეობები,76 რითიც იგი განსხვავდება ქართულისაგან. ამიტომ კანონმდებლობით გათვალისწინებული კონკრეტული მოვალეობის დარღვევის იდენტიფიცირება უფრო ადვილი უნდა იყოს. ამ შემთხვევაში გერმანული საკორპორაციო სამართალი განასხვავებს პასუხისმგებლობას კანონით გათვალისწინებული კონკრეტული დარღვევის შემთხვევებს და პასუხისმგებლობას დელიქტიდან გამომდინარე. მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი არის ან დამცავი კანონით დადგენილი სიკეთის ხელყოფის მომწესრიგებელი ნორმა შპს-ის კანონის 43-ე პარ. ერთად ან (სპეციალური) კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნის ან აკრძალვის მომწესრიგებელი დებულება 43-ე პარ. ერთობლიობაში. მოკლედ, გერმანულ შპს-ის სამართალში პრინციპში მიიჩნევა, რომ 43-ე პარ. არის საზოგადოების წინაშე დირექტორის პასუხისმგებლობის მოთხოვნის დამოუკიდებელი და ერთ-ერთი უძირითადესი სამართლებრივი საფუძველი.77 თუმცა ეს არ გამორიცხავს ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის სამართლებრივ საფუძვლად გსკ-ის 823-ე პარ. (სკ-ის 992-ემუხ.) გამოყენებას. გამომდინარე იქედან, რომ ქართულ ზოგად კერძო სამართალში არ მოიპოვება გერმანულის 826-ე პარ. მსგავსი ჩანაწერი,78 დელიქტური სამართლით მოწესრიგებული 992-ე მუხ. გამოყენება მიზანშეწონილი იქნებოდა დამცავი კანონის მომწესრიგებელი ნორმების დარღვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების დროს. მსგავს შემთხვევაში აუცილებელი იქნებოდა კაუზალობა დირექტორის ბრალეულ ქმედებასა (მე-9.6 მუხ.) და დამდგარ ზიანს შორის, რაც იქნებოდა კიდეც მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი.

მოთხოვნის განხორციელების სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-91 მუხ. მე-6 პუნ. „ბ“ ქვეპუნქტი, შპს-ის შესახებ კანონის 46-ე პარ.79 ის, რომ გერმანულ შპს-ის სამართალში არ არსებობს დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი არ ნიშნავს იმას, რომ ქართულ სამართალში მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. შინაარსში ასევე დავინახოთ ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე და (მხოლოდ) ეს ნორმა გავხადოთ მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად. ისტორიული პასაჟისთვის თვალის გადავლებით დავინახავთ, რომ დერივაციული სარჩელის შესაძლებლობა ქართულ შპს-ის სამართალში სულ რამდენიმე ხნის  წინ დამკვიდრდა. ადრე არსებული მოწესრიგება გამორიცხავდა პარტნიორის სარჩელს საზოგადოების სახელით ხელმძღვანელი პირის წინააღმდეგ და საკითხის გადაწყვეტა მხოლოდ პარტნიორთა კრებაზე იყო შესაძლებელი. გერმანული სამართალის მსგავსად, ცალკეულ80 პარტნიორს მაინც ჰქონდა შესაძლებლობა ედავა დირექტორის წინააღმდეგ, მაგრამ ეს იშვიათ შემთხვევას წარმოადგენდა.81 დერივაციული სარჩელის82 დაშვება არ უარყოფს პირველ რიგში საერთო კრების მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებას. პირიქით, საზოგადოების სახელით ხელმძღვანელის წინააღმდეგ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის განხორციელების სამართლებრივი საფუძველი არის პარტნიორთა კრებაზე ამ საკითხთან დაკავშირებით მისაღები გადაწყვეტილება.83 ამავე სხდომაზე, როგორც წესი, ინიშნება სპეციალური წარმომადგენელი სადავო ურთიერთობისთვის. უმცირესობაში მყოფ პარტნიორს84 კი მას შემდეგ აქვს დერივაციული სარჩელის აღძვრის უფლება, რაც პარტნიორთა კრება ამ უფლებას არ განახორციელებს. მოკლედ, იქნება სახეზე გერმანული თუ ქართული შპს-ის სამართლის თავისებურება ხელმძღვანელი პირი მე-9.6 მუხ. გათვალისწინებულ შემთხვევაში პასუხისმგებელია მხოლოდ საზოგადოების წინაშე, რამაც უნდა გამორიცხოს აღნიშნული მუხლით პასუხისმგებლობის ადრესატის წრის გაფართოება მიუხედავად წინამდებარე (მე-9.6) ნორმის ჩანაწერისა – „თუ ეს აუციელებელია კრედიტორთა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებად“. ამ მუხ. ხდება მხოლოდ არაპირდაპირ, გაშუალებულად კრედიტორის ინტერესის უზრუნველყოფა, ამიტომ მუხლს „შიდაპასუხისმგებლობის კონცეფცია“ უდევს საფუძვლად.85 აღაირებულია, რომ სს-ის სამართლებრივი ფორმისაგან განსხვავებით, შპს-ის კრედიტორს არ შეუძლია საზოგადოების მოთხოვნის პირდაპირ განხორციელება. თუკი მას ამის გაკეთება სურს შესაბამისად უნდა მოხდეს საზოგადოების მოთხოვნის დაგირავება კრედიტორის მიერ.86

მოთხოვნის გამოყენებას კორპორაციის კრედიტორის მიერ შედარებით-სამარლებრივ პერსპექტივაში ეხება ჭანტურია.87 აქ უნდა განვასხვავოთ კაპიტალური ტიპის ორი სამართლებრივი ფორმა ერთმანეთისაგან. სს-ის შემთხვევაში მეწარმეთა შესახებ კანონის 56-ე მუხ. მე-4 პუნ. გათვალისწინებით კრედიტორს, თუკი მას არ მიუღია თავისი მოთხოვნის კომპენსაცია საზოგადოებისგან, შეუძლია გამოიყენოს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა დირექტორის წინააღმდეგ. მსგავსი შინაარსის მქონე ნორმა არსებობს ასევე გერმანიის სააქციო კანონში და იგი ქართულში სწორედ რეცეფციის შედეგად გაჩნდა.88 სს-ის სამართლებრივ ფორმაში, მითუმეტეს, რომ აქ დერივაციული სარჩელის ინსტიტუტი არსებობს, გვაქვს სპეციალური ჩანაწერი, რომელიც ამ საკითხს აწესრიგებს. რაც შეეხება შპს-ას. ერთადერთი მუხლი არის, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, მე-9.6, სადაც ნათქვამია, რომ დირექტორმა საზოგადოებას უნდა აუნაზღაუროს მიყენებული ზიანი. ნებისმიერი კომპრომისი ან უარი რეგრესულ ანაზღაურებაზე არის ბათილი საზოგადოების (პარტნიორის) მხრიდან. აღნიშნული მუხლის შინაარსი აპელირებას მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოების წინაშე დირექტორის პასუხისმგებლობაზე აკეთებს. კრედიტორის ჩართვა ამ პროცესში, აქედან საზოგადოების წინაშე დაყენებული მოთხოვნის იგნორირების გარეშე არ შეიძლება. ანალოგიით ვერც 56.4-ე მუხ. გამოვიყენებთ. მაშასადამე, ერთადერთი გამართლებული დოგმატური გზა არის იმ მოთხოვნის დაგირავება კრედიტორის სასარგებლოდ, რომელიც საზოგადოების მხრიდან უნდა იყოს დირექტორის წინაშე დაყენებული. გამჭოლი პასუხისმგებლობის დამდგენ გადაწყვეტილებაში კი სასამართლო პირდაპირ ასკვნის, რომ ეს საჭირო არაა მე-9.6 მუხ. დაყრდნობით, რაც არასწორი უნდა იყოს.89

 

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე

ამ შემთხვევაში მესამე პირის წინაშე ხელმძღვანელი პირის პასუხისმგებლობის ორ კატეგორიაზე გამახვილდება ყურადღება: პასუხისმგებლობა culpa in condrahendo-დან და  დელიქტურსამართლებრივი პასუხისმგებლობა.

ა.) სახელშეკრულებო მოლაპარაკებისას ბრალიდან გამომდინარე საკუთარი პასუხისმგებლობა

მიღებულია, რომ მოთხოვნა, რომელიც ამ ინსტიტუტს უკავშირდება, როგორც წესი, მიმართულია ხელშეკრულების ინტენდირებული, ანუ დაკავშირებული მხარის მიმართ. იურიდიულ პირთან წინასახელშეკრულებო ურთიერთობაში შესვლისას ამ უკანასკნელთან. თუმცა ამ პრინციპიდან გსკ-ის 311-ე პარ., ისევე, როგორც სსკ-ის 317, 316 მუხ. აკეთებს გამონაკლისს: გარკვეული შემთხვევისას მხედველობაში მიიღება აგრეთვე მესამე პირის პასუხისმგებლობაც. ჩვენ შემთხვევაში მესამე პირად შეიძლება ჩაითვალოს საწარმოს ხელმძღვანელი. ეს არსებითად მაშინ არის მნშვნელოვანი, როდესაც „ხელმძღვანელი უჩვეულო, მოჭარბებული ხასიათის ნდობას მოიპოვებს საკუთარი თავისთვის და ხელშეკრლების მოლაპარაკების პროცესზე მნიშვნელოვან ზემოქმედებასა და გავლენას მოახდენს.“90 წარმომადგენლის მსგავსი პიროვნული გადამეტებული ნდობის ხარისხი მასინ არის სახე, როცა მას განსაკუთრებული ინდივიდუალური პირადი ეკონომიკური ინტერესის მოლოდინი აქვს ხელშეკრულების დადებიდან. ეს აღიარებულია უცხოური სასამართლო პრაქტიკით მითუმეტეს, თუ გათვალისწინებული იქნება ის გარემოება, რომ ბევრ საწარმოში პარტნიორი იმავდროულად საწარმოს ხელმძღვანელი პირიცაა, სრულიად ბუნებრივია, რომ ეს უკანასკნელი შესაძლოა იყოს „არც თუ ისე უმნიშვნელო პასუხისმგებლობის რისკის მატარებელი“.91 ხელმძღვანელის მხრიდან მესამე პირისთვის განსაკუთრებული პიროვნული ნდობის ინტერესის აღქმა აუცილებელია იმისთვის, რომ დირექტორს მის წინაშე პასუხისმგებლობა დაეკისროს.92

ბ.) დელიქტური პასუხისმგებლობა

დირექტორის არამართლზომიერი ქმედების კვალიფიკაციისთვის სუს ძალიან ფართე განმარტებას აძლევს მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტს. აღნიშნული ნორმა, როგორც ითქვა, ქართულ საკორპორაციო სამართალში ფიდუციური მოვალეობის დამდგენია და განსაზღვრავს დირექტორის მხრიდან საწარმოს კეთილსინდისიერად მართვის სტანდარტს. სწორედ ამ ნორმის დარღვევას მიიჩნევს სასამართლო დამოუკიდებელ საფუძვლად დირექტორისთვის მესამე პირის წინაშე ზიანის ანაზღაურების საკმარის წინაპირობად.93 ქართულ საკორპორაციო სამართალში დირექტორის პირდაპირ და უშუალო პასუხისმგებლობას მესამე პირის (კრედიტორის) წინაშე ადგენს სუს-ოს ორი დამაფუძნებელი გადაწყვეტილება,94 რომლითაც ჩამოყალიბებულია სასამართლო პრაქტიკა და კრიტიკის მიუხედავად,95 დღესაც მოქმედია. საქმის ფაბულა შემდეგში მდგომარეობდა: შპს-ას სახელმწიფოს წინაშე96 არსებული საგადასახადო დავალიანების მიუხედავად არ ქონდა უნარი დაეკმაყოფილებინა კრედიტორი, რითიც ბუნებრივია ამ უკანასკნელს მიადგა ზიანი. იურიდიული პირის კრედიტუუნარობა გამოწვეული იყო მისი პარტნიორისა და დირექტორის არამართლზომიერი ქმედებით, რაც დადასტურებულ იქნა სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილი განაჩენით. საგადასახადომ მიმართა სასამართლოს, რათა ზიანის ანაზღაურება დაკისრებოდათ შპს-ის პარტნიორებსა და დირექტორს პირდაპირ და უშუალოდ, რამდენადაც იურიდიული პირი, ქონების არარსებობის (არასაკმარისობის) გამო, გადახდისუუნარო იყო. სამივე ინსტანციის სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა, თუმცა უზენაესმა სასამართლომ97 სხვა სამართლებრივი გააზრება დაუდო აღნიშნულ საქმეს.98 სასამართლოს განმარტებით, დირექტორმა დაარღვია  საზოგადოების წინაშე ზრუნვის მოვალეობა, რის გამოც მან პირდაპირ და უშუალოდ უნდა აგოს პასუხი კრედიტორის წინაშე. მართალია, მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ. ითვალისწინებს დირექტორის არამართლზომიერი მოქმედების შედეგად მხოლოდ საზოგადოების წინაშე მის პასუხისმგებლობას, თუმცა საქმის მასალებითა და ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით ისედაც თვალნათელია, რომ საზოგადოებას ყავს ორი პარტნიორი და ორივე თავად არის პასუხისმგებლობის სუბიექტი. ამდენად, სასამართლოს განმარტებით, კრედიტორს (სახელმწიფოს) პირდაპირ აქვს უფლება ზიანის ანაზღაურება სუბსიდიურად მოთხოვოს საწარმოს დირექტორს ისე, რომ საჭირო აღარაა თავად საზოგადოება გახდეს ზიანის ანაზღაურებაზე მოთხოვნის წარმდგენი, რამაც შეიძლება საკითხის დოგმატური გააზრების აღრევისაკენ მიგვიყვანოს. დირექტორი, როგორც საზოგადოების ფიდუციარი ვალდებულია, კომპანიას მართავდეს მისი ინტერესის გათვალისწინებით, ხოლო ამ ინტერესის ბრალეული იგნორირების გამო მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. შესაბამისად ჩაითვალოს დამრღვევად, რაც მას უშუალოდ საზოგადოების წინაშე აქცევს პასუხისმგებლობის სუბიექტად. ამ თვალსაზირისით საკითხის სპეციალური მომწესრიგებელი ნორმები დელიქტურსამართლებრივი ბუნებისაა. თუმცა დელიქტის შემთხვევაში (სკ-ის 992-ე მუხ.) პირი, რომელიც ზიანს აყენებს სხვა პირს მოცემულ ვითარებაში არის თავად შპს, რომლის ორგანულსამართლებრივი წარმომადგენლობითი კომპეტენციის მატარებელია დირექტორი.99 ერთი შეხედვით, დირექტორი ცალკე აღებული პირდაპირ ვერ უნდა იყოს ზიანის მიმყენებელი კრედიტორისთვის. დირექტორი ზიანს აყენებს საზოგადოებას, რის გამოც კრედიტორის მოთხოვნა ვერ კმაყოფილდება. შპს-ში დერივაციული სარჩელის დაშვების შემდეგ, ნებისმიერი ხმის უფლების ოდენობის პარტნიორს მიეცა შესაძლებლობა საზოგადოების ნაცვლად მმართველ ორგანოს ან მის წევრს წაუყენოს მოთხოვნა საზოგადოების სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურებაზე. სწორი დოგმატური გააზრების პირობებში მოხდებოდა კრედიტორის მხრიდან საზოგადოების მიერ განუხორციელებელი მოთხოვნის დაგირავება, თუმცა ესეც იმ შემთხვევაში, როდესაც ხელმძღვანელი პირი საზოგადოების წინაშეა პასუხისმგებელი.100 დოგმატურად სწორედ ეს იქნებოდა გამართლებული, რადგანაც შეიძლება თუ არა მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. განმარტება ისე, რომ იგი თავის თავში მოიცავს ასევე დირექტორის პირდაპირ მიზანში ამოღებას მესამე პირის მხრიდან, საკამათო შეიძლება იყოს. არის ეს აღნიშნული ნორმისა და მის უკან მდგარი შინაარსის განმარტება, თუ ახალი ნორმის შექმნის მცდელობა სასამართლოს მხრიდან? სწორედ ეს კითხვა უნდა დაისვას მსგავს ვითარებაში. დირექტორის პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმები ითვალისწინებს ამ უკანასკნელის პასუხისმგებლობას მხოლოდ საზოგადოების წინაშე. საგამონაკლისო ნორმა, როგორც ეს სახეზეა მეწარმეთა კანონის მე-3.6 მუხ. სახით, არ არსებობს. მაშასადამე, ხომ არ იქნებოდა დოგმატურად გამართლებული მესამე პირის მხრიდან მოთხოვნის დაგირავების (Verpfändung) მიმართულებით წავსულიყავით. ე.ი. პარტნიორის მიმართ გამჭოლი პასუხისმგებლობის მიუხედავად მოგვეთხოვა საზოგადოების სახელით დირექტორისათვის ზიანის ანაზღაურება, ხოლო თუ პარტნიორის მხრიდან ეს მოქმედება არ ხორციელდება მომხდარიყო მესამე პირის სასარგებლოდ მისი დაგირავება, მითუმეტეს, რომ საქმის მასალებით არ არის ცალსახად დადასტურებული, რომ ერთ-ერთ პარტნიორს არ შეეძლო დერივაციული სარჩელის აღძვრა. ამგვარი დოგმატური გააზრების იგნორირების შემთხვევაში კი საფიქრალია, რომ სასამართლომ ზემოთ მოყვანილი მე-9 მუხ. ფართედ კი არ განმარტა, არამედ გადაწყვეტილებით ახალი ნორმა შექმნა. ეს პრობლემა არ იქნებოდა საქართველო საერთო სამართლის ქვეყანა რომ ყოფილიყო, თუმცა ჩვენი სამართლის ისტორიული, ტრადიციული ევოლუცია და თანამედროვე სამართლებრივი სისტემა ამის შესაძლებლობას არ იძლევა. თუკი დავუშვებთ სასამართლოს მსჯელობას იმასთან დაკავშირებით, რომ ისედაც ცხადია, პარტნიორი ამ მოთხოვნას არ განახოროციელებს, მაშინ თითქოსდა გამორიცხული უნდა იყოს დირექტორის პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე. სამართლის მიერ მსგავსი დაშვების პირობებში მივიღებდით საკითხის არასამართლიან გადაწყვეტას, რადგანაც ზიანის მიყენების ფაქტის არსებობის პირობებში არ გვეყოლებოდა არც პასუხისმგებლობის სუბიექტი, ხოლო ზიანის ანაზღაურება ვერ მოხდებოდა „ქონებისაგან დაცლილი“ იურიდიული პირისაგან. სწორედ ამიტომ ამართლებენ გერმანელები ხელმძღვანელის პირდაპირ პასუხისმგებლობას (კერძოსამართლებრივი-) კრედიტორის წინაშე დელიქტური სამართლის საფუძველზე. 823-ე პარ. (სსკ-ის 992-ე მუხ.) შესაბამისად ხელმძღვანელი პასუხისმგებელი შეიძლება იყოს, როდესაც „იგი საკუთარი ქმედებით პირადად ასრულებს101 დელიქტით გათვალისწინებულ შემადგენლობას“102 და მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველიც სწორედ ეს უნდა იყოს. შპს-ის 43-ე პარ. გამოყენება დამოუკიდებლად დოგმატურად არასწორია.103 მას მხოლოდ საკითხის შემვსები დანიშნულება შეიძლება ჰქონდეს ხელმძღვანელის ფიდუციალური მოვალეობის დარღვევის განსაზღვრის კონტექსტში.104 ლიტერატურაში ხშირად მოყავთ სასამართლო პრაქტიკიდან მაგალითი,105 როდესაც ხელმძღვანელი პასუხს აგებს მესამე პირის წინაშე იმ ზიანისთვის, რომელიც მან ამ უკანასკნელს მიაყენა მისი პირადი არამართლზომიერი ქმედებით და, შესაბამისად, ეს ექვემდებარება დელიქტით გათვალისწინებულ ზოგადი ხასიათის პასუხისმგებლობას. მაგალითად, როდესაც ხელმძღვანელი საზოგადოების მეშვეობით ასხვისებს ამ უკანასკნელის საკუთრებაში არარსებულ ნივთს მესამე პირზე. კეთილსინდისიერი შეძენის შემთხვევაში დგება ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა, რამდენადაც, გერმანიის ფედერალური უმაღლსი სასამართლოს განმარტებით, სახეზეა 823-ე პარ. პირველი აბზ. გათვალისწინებული საკუთრების უფლების დარღვევა.106

ხელმძღვანელის პირადი პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე შეიძლება დადგეს ასევე დელიქტური ნორმითა (გსკ-ის 823-ე მე-2 აბზ., სსკ-ის 992-ე მუხ.) და დამცავი კანონით დადგენილი შესაბამისი ნორმის დარღვევის შემთხვევაში.107 აქაც მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი დელიქტური ნორმა იქნება.108 სწორედ მსგავს შემთხვევას ჰქონდა ადგილი სუს-ოს პრაქტიკაში. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურაში მიიჩნევა, რომ შპს-ის 43-ე პარ. არ გახლავთ კრედიტორის სასარგებლოდ დამცავი კანონი.109 გერმანელები საუბრობენ კრედიტორის სასარგებლოდ აღნიშნული ნორმის მხოლოდ „რეფლექსური ხასიათის მოქმედების“ თაობაზე.110 შესაბამისად, იგივე უნდა ითქვას მეწარმეთა კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ.

 

ხელმძღვანელის

პასუხისმგებლობა

საზოგადოების პარტნიორის წინაშე

ბოლო კატეგორია ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობისა არის პასუხისმგებლობა საზოგადოების პარტნიორის წინაშე, რაც არც თუ ისე ხშირი შემთხვევაა დასავლეთის ქვეყნებში, თუმცა საკმაოდ განვითარებული უნდა იყოს იგი ქართულ კაუტელარულ იურისპრუდენციაში. საკითხის დახასიათებისთვის კვლავ გერმანული სამართალი გამოდგებოდა. აქ, ძირითადად, ყურადღება მახვილდება კაპიტალის შემაკავშირებელი ნორმების დარღვევაზე, რაც გათვალისწინებულია გერმანული კანონისმიერი საკორპორაციო სამართლით. როდესაც კომპანიიდან ქონება არასწორად არის გაცემული მესამე პირზე, ანუ ქონების მიმღებზე,111 ხოლო დანარჩენი პარტნიორები პასუხისმგებელნი არიან ამ მატერიალური დანაკლისის შევსებაზე.112 ამ ნორმის დედააზრი არის კრედიტორის მოთხოვნის არაპირდაპირი დაცვა, მესამე პირის მატერიალური რისკის მინიმიზება. მსგავს სიტუაციაში დანაკლისის გადახდით საზოგადოების კაპიტალიდან არასწორად გაცემული ქონების შევსება ხდება პარტნიორის, ქონების მიმღებისა და დირექტორის მიერ, თუმცა შპს-ის კანონში მოიპოვება ჩანაწერი, რომელიც ხელმძღვანელ პირს პირადად აქცევს პასუხისმგებლობის სუბიექტად პარტნიორის წინაშე და ზიანის ანაზღაურებას აკისრებს.113 ეს არის კანონის 31-ე პარ. მე-6 აბზ. პასუხისმგებლობა შიდაორგანიზაციულია და გარე ეფექტი მხოლოდ რეფლექსურად აქვს. აღინიშნებოდა ასევე შესატანის (კაპიტალის) შევსების მავალდებულებელი ნორმები. ამ დროს აღიარებულია, რომ საზოგადოების ხელმძღვანელმა უნდა დაიცვას პარტნიორთა თანაბარი მოპყრობის პრინციპი, წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი შეიძლება გახდეს პასუხისმგებლობის სუბიექტი პარტნიორების წინაშე. პრინციპში, გერმანულ სამართალში ეს არის ის ძირითადი ნორმები, რომელიც მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად გამოიყენება. ქართულ საკორპორაციო სამართალში მსგავსი საკანონმდებლო ჩანაწერები114 არ არის. შესაბამისად, შეიძლება გართულდეს საკითხის გადაწყვეტა. თუმცა ამ თვალსაზრისით კვლავ გერმანულ შპს-ის სამართლის დოგმატურ გააზრებას გამოვიყენებდით: საქმე ისაა, რომ გერმანული სამართალი, გარდა კანონით გათვალისწინებული რეჟიმისა კაპიტალის შემაკავშირებელ ნორმებთან დაკავშირებით, მაინც ცდილობს აქციოს დირექტორი პარტნიორის წინაშე პასუხისმგებლობის სუბიექტად, ეყრდნობა რა წევრობის უფლებსმოილების ერთობლიობის პარადიგმას საზოგადოებაში. წილის უფლება სხვადასხვა კორპორაციულ თუ სახელშეკრულებოსამართლებრივ უფლებასა და მოვალეობაში განსახიერდება და მიმართულია პარტნიორებს, პარტნიორებსა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობისკენ. იგი განიხილება როგორც „აბსოლუტური სხვა დანარჩენი უფლება“ დელიქტური ვალდებულების დამაფუძნებელი ნორმის – 823-ე პარ. საზირისით.115 გერმანული სასამართლო პრაქტიკა ამბობს, რომ წევრობის უფლება შეიძლება დაირღვეს „საწარმო სტრუქტურული ღონისძიების არასწორად განხორციელებით; საზოგადოების საქმიანობის საგნის ფაქტობრივი შეცვლით;116 ასევე პარტნიორთა თანასწორუფლებიანობის შელახვის, პარტნიორთა კრების კომპეტენციის სფეროში უხეში ჩარევის ან პარტნიორის საზოგადოებიდან გარიცხვის დაუსაბუთებელი წარმოების დროს.“117 ეს რომ გადმოვიდეს ქართულ სამართალებრივ სიბრტყეზე, დავინახავთ, რომ სსკ-ის 992-ე მუხ. დაცულ სიკეთეში გერმანული ზემოთმოყვანილი მსჯელობა ადვილად მოექცეოდა, რაც მოგვცემდა 992-ე მუხლზე დაყრდნობით დირექტორის პასუხისმგებლობის დაყენებას მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9.6 მუხ. ერთად, მაგრამ არა დამოუკიდებლად.

შენიშვნები

 

1 ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში: არსებული რეალობა და რეგულატორული დეფიციტი, გამომც. „იურისტების სამყარო“, 2019, 6.

2  ე.წ. Trennungsprinzip.

3  გერ. Durchgriffshaftung (იგივე Haftungsdurchgriff);ინგ. Piercing the corporate veil.

4 ეკონომიკურ მეცნიერებაში გამჭოლი პასუხისმგებლობა მრავალგზის გამხდარა კრიტიკის საგანი. შემდგომი მითითებებით შესაბანმის ლიტერატურაზე იხ. მაგ.: Örn, Philiph, Piercing the Corporate Veil – a Law and Economics Analysis, University of Lund, 2009, 45-58; Khoukaz, George, Corporate Shareholder’s Limited Liability: Useful or Abusive, Bocconi Legal Papers 11, 77, 2018.

5 განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეს ამერიკულ საკორპორაციო სამართალში. იხ.Суханов, сравнительное корпоративное право, Москва 2015, 152 და მომდ.

6 ზოიძე, ევროული კერძო სამართლის რეცეპცია საქართველოში, 2005, 57 და მომდ.

7 რომელსაც სამართლის მეცნიერების სინონიმადაც ხმარობენ უკვე. იხ.: Kaiser, Anna-Bettina, Rechtswissenschaft als Rezeptionswissenschaft. Die Rolle von Definitionen, Begriffen, Theorien und Systembildung in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, Mohr Siebeck 2019, 17-31.

8 ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტრანსფორმაციული ქვეყნისთვის, რამდენადაც აყალიბებს განვითარების თვითმყოფად დინამიკას სამართლებრივი ტრანსფერის ნაციონალურ კანონმდებლობაში ასახვისა და მისი განვითარების დადებით და უარყოფით მხარეს წარმოაჩენს. იხ. მაგ.: Winter, Gerd/Kalichava, Koba, Rechtstransfer und Eigendynamik in Transformationsländern: Das Beispiel der Verwaltungsrechtsentwicklung in Georgien, ZaöRV 2/2019, 275-322.

9 Kaiser, Anna-Bettina in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, 2019, 19.

10  იმისთვის, რომ რეცეფციის შედეგად ჩამოყალიბებული ინსტიტუტებისა და შექმნილი ნორმების სისწორე იქნეს დადგენილი სამართალშეფარდების პროცესში, ასევე, თუ როგორ შეიძლება მუშაობდეს იგი კაუტელარულ იურისპრუდენციაში აუცილებელია, გააზრებულ იქნეს რეცეფცია ფართე და ვიწრო გაგებით, იდენტიფიცირებულ იქნეს მისი ობიექტი, რათა სწორად წარმოჩინდეს რეცეფციის, როგორც პროცესის დადებითი შედეგი ამა თუ იმ ქვეყნის სამართლისათვის. შეად.: Marsch, Nikolaus, RechtswissenschaftlicheRezeptionsforschung. Erste Bilanz und Perspektiven, in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, Mohr Siebeck 2019, 237-253, 238 ff. თანამედროვე სამართალი ხომ სწორედ „ძველი“ სამართლის რეცეფციის შედეგად არის ჩამოყალიბებული (აქ მაალითად მხოლოდ გერმანული კერძო სამართალი დასახელდებოდა, რომელიც ასწლეულების განმავლობაში რომის სამართლის რეცეფციის შედეგად ყალიბდება).

11 Bornmann, Lutz/Marx, Werner, The Anna Karenina Principle: A way of thinking about success in sience, Journal of the American Society for Information and Technology 2012/63, 2037 ff, რომელთაც მოახერხეს აღნიშნული პრინციპის დასაბუთება სხვადასხვა სამეცნიერო დისკურში. ავტორთა შეხედულებით, მეტად კომპლექსური ჩანაფიქრის განხორციელების შედეგისათვის საჭიროა, სახეზე იყოს პროცესის მიმდინარეობის ყველა დადებითი ფაქტორი, რამდენადაც ერთ-ერთი მათგანის წარუმატებლობამ შესაძლოა მთლიანად პროცესის წარუმატებლობამდე მიგვიყვანოს. თავად პრინციპის ასახსნელად შემდგომი მითითებებით იხ.: Marsch in: Marsch/Münkler/Wischmeyer (Hrsg.), Rezeption und Vergessen in der Wissenschaft vom Öffentlichen Recht, Mohr Siebeck 2019, 241.

12 „მეწარეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის ძალაში შესვლიდან 1995 წ. გერმანული სამართლის რეცეფციის შესახებ იხ.: Burduli, in FS Prütting, 3-15;Burduli, Das georgische Gesellschaftsrecht: Quo Vadis?! – Eine kurze Darstellung der Reformen und des Reformbedarfs im georgischen Unternehmensrechts in: Chiusi/Burduli (Hrsg.), Rechtsvergleichung und Privatrecht im deutsch-georgischen Diskurs, Verlag Alma Mater, Saarbrücken 2019, 1-25.

13  თუმცა ეს უკანასკნელი იშვიათობას წარმოადგენს ქართული რელობისთვის. ჩვენთან არ არსებობს მუშა-მოსამსახურეთა თანამონაწილეობის საკანონმდებლო მოწესრიგება (გერმანულისაგან განსხვავებით), შესაბამისად, საუბარი მსგავსი შპს-ში სამეთვაყურეო საბჭოს შექმნასთან დაკავშირებით უადგილოა. ერთადერთი გამონაკლისი, რასაც კანანონმდებლობა ითვალისწინებს არის ის, როდესაც თავად სახელმწიფო მონაწილეობს შპს-ში როგორც პარტნიორი 50%-ზე მეტი ხმის უფლებით. მსგავს მოცემულობაში აუცილებელია შპს-ში თუ სხვა კაპიტალურ საზოგადოებაში სამეთვალყურეო საბჭოს ჩამოყალიბება.

14  და მსგავსი შემთხვევები ხშირია ქართულ რეალობაში. გასაანალიზებლად მოყვანილი იქნება სუს-ოს გადაწყვეტილება, სადაც აღწერილობით ნაწილში მითითებულია, რომ დირექტორს პარტნიორის გარეშე არც ერთი გადაწყვეტილება არ მიუღია, რაც (როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა) მოპასუხის (დირექტორის) მხრიდან იმის თავდაცვის არგუმენტს წარმოადგენდა, რომ მისი პასუხისმგებლობა მისი მხრიდან საწარმოს გაძღოლის არამართლოზომიერებაში გამორიცხული უნდა ყოფილიყო. იხ.: სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (პუნქ. 15.1). აქ შეიძლება რიტორიკული კითხვის დასმაც: მსგავს ვითარებაში, როდესაც დირექტორი მხოლოდ პარტნიორის მითითებისა და მასთან ნებისმიერი ქმედების შეთანხმებით უნდა მოქმედებდეს, სადაა ადგილი დირექტორის საქმიანობის თავისუფლების მასშტაბისა?! ეს პირდაპირ შეეწინააღმდეგება რისკიანი გადაწყვეტილების მიღებისა და პროფესიონალი მენეჯმენტის საქმიანობის კონცეფციას, რამდენადაც მსგავს სიტუაციაში დირექტორის ქმედების თავისუფლება საერთოდ არ არსებობს, რაც გამორიცხავს კიდეც, განსაკუთრებით კაპიტალურ საზოგადოებაში, მესამე ორგანოს კონცეფციის ფაქტობრივ არსებობასა და ფუნქციონირებას.

15 მაგალითად, პარტნიორთან დაახლოვებული პირი (ოჯახის წევრი, ახლო ნათესავი, მეგობარი, დამოკიდებული საწარმოს შემთხვევაში კონცერნის ერთ-ერთი მხარის დომინანტი პარტნიორი, აქციონერი და ა.შ.).

16  ფაქტობრივი „მმართველის“ შესახებ, სამეწარმეო საქმიანობის ფორმისა და შინაარსის ურთიერთმიმართების კონტექსტში, იხ.: 2006 წ. 13 ივლისის სსსგ #1/2/378; ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-პრაქტიკული მნიშვნელობა, საკუთრების უფლების თავისებურებანი კორპორაციულ საზოგადოებებში (საკონსტიტუტციო სასამართლოს პრაქტიკის მხიედვით) კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, 2009, 65 და მომდ.

17 სასამართლო პრაქტიკაზე შემდგომი მითითებით იხ.: ლაზარაშვილი, სასამსახურო ხელშეკრულება საწარმოს დირექტორთან, კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, „მერიდიანი“ 2009, 309 და მომდ.; ბურდული, სს საფუძვლები, მეორე ტომი, 2013, გვ. 378-386.

18 ამის თაობაზე მაგ.: Kübler/Asmann, Gesellschaftsrecht. Die Privatrechtlichen Ordnungstrukturen, 80 ff; Eisenhardt, Gesellschaftsrecht, (2007), Rn. 272 ff, 546 ff.

19 აქ გათვალისწინებული არ არის ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დანოზა ლატვიის წინააღმდეგ, რომელმაც შპს-ში ამ კონცეფციას ცოტა სხვა თვალით შეხედა. იხ.ECoJ C-232/09 – Danosa v. Latvia; ვრცლად ამ ქეისის ეფექტის თაობაზე საკორპორაციო სამართალში შეგიძლიათ იხ.: Petrovic, Sinisa/Ceronja, Petar, Corporate effects of the Danosa case: is the termination of membership of the board of directors allowed in the case of a pregnant board member?, Croatian Yearbook of European Law and Policy, 12/2012, 437-456.

20 იხ. სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება (პუნქ. 15.1).

21 იხ. სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (პუნქ. 24).), სადაც სასამართლო მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ. (ხელმძღვანელ პირთა ფიდუციური მოვალეობის სტანდარტი) განავრცობს სკ-ის 709-ე, 712-ე მუხ. (დავალების ხელშეკრულება).

22 სუს-ოს #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (პუნქ. 27). რაც შეეხება დერივაციული სარჩელის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთს, აქ სასამართლო დირექტორს აკისრებს ვალდებულებას დაამტკიცოს, რომ იგი მოქმედებდა საწარმოს ინტერესში და მისი ეს ქმედება განპირობებულია სამეწარმეო გადაწყვეტილების თავისუფლების ფარგლებით (ე.წ. business judgment rule). იხ.: სუს-ოს #ას-245-230-2014 გადაწყვტილება. ამაში შეიძლება სამეწარმეო განსჯის წესის (ტერმინთან დაკავშირებით იხ. დ. მაისურაძე, სამეწარმეო განსჯის წესი საკორპორაციო სამართალში (აშშ-ის და საქართველოს სამართლის მაგალითზე, საკორპორაციო სამართლის კრებული I, ბურდული (რედ.), „მერიდიანი“ 2011, 109-159; მაისურაძე, „სამართლის ჟურნალი“ 1-2/2010, 108-126;  ასევე კრიტიკა: ჭანტურია, „სამართლის ჟურნალი“ 2/2011, 294-295.) სასამართლოსეული განმარტება დავინახოთ.

23 რომელიც იმავდროულად შეიძლება იყოს დირექტორი ან სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი.

24 გერმანულ საკორპორაციო სამართალში ამ ორ რგოლს ერთობლივად მოიხსენიებენ საზოგადოების მმართველობად (ან მმართველ რგოლად) – Verwaltung der Gesellschaft. 1965 წლის გერმანული კანონი სააქციო საზოგადოებათა შესახებ („სააქციო კანონის ზოგადი დასაბუთების მთავარი მოტივი“) მიზნად ისახავდა გამგეობისა და სამეთვალყურეო საბჭოს როლის გაძლიერებას. ამ თვალსაზრისით ორივე ორგანო თანაბრად წარმართავს (საქმიანობის ინტენსივობის მიუხედავად) საზოგადოებას და მის უშუალო მმართველობას განეკუთვნება. Roth, Information und Organisation des AR, ZGR 1/2012, 347-348. ანალოგიურად ვრცელდება სააქციო კანონის ნორმები შპს-ის სამართლებრივ ფორმაზეც, როდესაც ამ უკანასკნელში სამეთვალყურეო საბჭოა ჩამოყალიებული.

25 დაწვრილებით ერთკაცა (ე.წ. Einmangesellschaft) საზოგადოების შესახებ იხ.: ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში: არსებული რეალობა და რეგულატორული დეფიციტი, 2019, 56 და მომ.

26 საქართველოში ძირითადად არსებობს პერსონალური პერტნიორული სტრუქტურის მქონე შპს-ები. მსგავს ვითარებაში, სამწუხაროდ, დირექტორის დამოუკიდებლად მოქმედების მასშტაბი მეტად შებოჭილია ფაქტობრივი მოცემულობიდან და საწარმოში არსებული „მმართველობითი“ დისფუნქციონალურობიდან გამომდინარე. ბევრ შემთხვევაში დირეტქორი არ არის საგნობრივი პროფესიონალური კომპეტენციის მქონე პირი, რომელიც ამა თუ იმ საქმიანობის საგნის სახეობის მიხედვით მოქმედ კომპანიას ხელმძღვანელობს. არაჯანსაღი, ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკურ სიტუაციაზე დამოკიდებული ეკონომიკა განაპირობებს იმ კომერციული სუბიექტის წარმატებას ბაზარზე, რომლის უკან გარკვეული პოლიტიკური ესტაბლიშმენტი დგას. ამიტომ დირექტორის მოქმედებისთვის ადგილი მცირეა. იგი მთლიანად და არსებითად არის ხოლმე დამოკიდებული პარტნიორის (ან აფილირებული და ფორმალური პარტნიორის შემთხვევაში) ან მის უკან მდგომი ხელისუფლებასთან დაახლოვებული ჩინოვნიკის მითითებაზე. შესაბამისად, დირექტორი მხოლოდ ფორმალურ როლსა და ფუნქციას ასრულებს, რაც პრინციპში გამორიცხავს მხოლოდ მასზე პასუხისმგებლობის დაკისრებას შინაარსობრივ-სამართლებრივი თვალსაზრისით. ამიტომაც არის, რომ დირექტორისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებისა და ზიანის ანაზღაურების დავებში პასუხისმგებლობის სუბიექტები ფართო და ვიწრო გაგებით ხელმძღვანელი პირები არიან.

27 თუმცა ამის პრაქტიკულად დადგენა ძალიან რთულია.

28 იხ. სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება.

29 იხ.: ლ. ცერცვაძის სადისერტაციო ნაშრომი.

30 სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე მითითებით იხ.: ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-პრაქიკული მნიშვნელობა კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, 65 და მომდ.

31 იხ. შედარებისთვის: K. Schmidt in Scholz, GmbHG, (2018), $11 Rn. 104 f, 121.

32 Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 9; Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 5.

33 ფედერალური უმაღლესი სასამართლოს პრაქტიკაზე მითითებით: Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 5.

34 იხ.: ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში, 31 (სქოლიო 64). თუმცა როგორც ქვემოთ წარმოჩინდება შესაძლებელია, ამ საკითხის სხვაგვარი გადაწყვეტა იყოს გამართლებული.

35 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 3. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურაში საკამათოა თემა იმასთან დაკავშირებით, უნდა საერთოდ თუ რა მოცულობით უნდა გავრცელდეს 43-ე პარ. მოქმედების განმხორციელებლ პირზე, რომელიც საერთოდ არ არის დანიშნული. იხ. იქვე.

36 შესაბამის წყაროებზე მითითებით: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 3.

37 2006 წ. 13 ივლისის სსსგ #1/2/378. ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-პრაქტიკული მნიშვნელობა, 65 და მომდ.

38 თეზის დასაბუთებისთვის ასევე იხ.: ზოიძე, მეწარმის ცნება და მისი თეორიულ-პრაქტიკული მნიშვნელობა, საკუთრების უფლების თავისებურებანი კორპორაციულ საზოგადოებებში (საკონსტიტუტციო სასამართლოს პრაქტიკის მხიედვით) კრებულში: თანამედროვე საკორპორაციო სამართლის თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, 2009, 65 და მომდ.

39 სასამართლო პრაქტიკაზე მით.: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

40 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

41 არც წერილობით, არც ზეპირად და არც კონკლიუდენტური მოქმედებით. როგორც წესი, დირექტორთან სასამსახურო სამართალურთიერთობა წერილობითი ფორმით (იმისთვის, რომ შემდგომი მტკიცების ტვირთთან დაკავშირებული პრობლემები გამოირიცხოს, დირექტორსა და საზოგადოებას შორის ჩამოყალიბებულ სამართალურთიერთობაში სიცხადე შევიდეს) მყარდება. მსგავსი ნორმები შეიძლება ინტეგრირებული იყოს წესდებაში, თუმცა კაუტელარული პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ხდება მასა და საზოგადოებას შორის ცალკე ხელშეკრულების გაფორმება (ქართული სასამართლო პრაქტიკით მსგავსი სამართალურთიერთობა ყველაზე ახლოს დგას დავალების ხელშეკრულებასთან. მაგ.: სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება; #ას-1501-1421-2017 გადაწყვტილება (24-ე პუნქ.)). გამორიცხული არ არის, რომ მსგავსი სახის ხელშეკრულება ზეპირი ფორმითაც დაიდოს. მაგალითად, როდესაც დირექტორი დანიშვნის აქტის შემდეგ ავტომატურად შეუდგება მოვალეობის შესრულებასა და საწარმოს საქმიანობის გაძღოლას (თუმცა გამომდინარე ურთიერთობის მოწესრიგების კომპლექსური ხასიათიდან, როგორიცაა ანაზღაურება, სოციალური და სახელშეკრულებო გარანტიები და სხვ., უმჯობესია მისი დადება სწორედ წერილობითი ფორმით). არც ის არის გამორიცხული, რომ მსგავსი სამართალურთიერთობა მასთან დამყარდეს კონლიუდენტური მოქმედებითაც, როდესაც ხელმძღვანელი წარდგენის სამართლებრივი აქტის (წერილობითი თუ ზეპირი) მიუხედავად პარტნიორისაგან კონკლიუდენტურად იღებს თანხმობას საქმიანობის დაწყების თაობაზე. თუ სასამართლოზე დადასტურდება, რომ პარტნიორმა იცოდა, უნდა სცოდნოდა ან შეეძლო სცოდნოდა პირის მიერ ხელმძღვანელობითი საქმიანობის განხორციელების თაობაზე, იგი (პარტნიორი) და თავის მხრივ ხელმძღვანელი (პასუხისმგებლობის დაკისრების ნაწილში) ვერ დაეყრდნობა იმ გარემოებას, რომ მსგავსი ტიპის ხელშეკრულების დადება აუცილებელია იმისთვის, რომ მასზე გავრცელდეს კეთილსინდისიერი ხელმძღვანელის მომწესრიგებელი ნორმები. ე.წ. Duldungsvollmacht-ისა და Anscheinsvollmacht-ის შესახებ მაგ.: GmbHR 1991, 315 ff = OLG Koblenz, AZ: 5 U 1065, 89; Köhler, BGB AT, 36. Auf., $11 Rn. 42 f, 44 ff. მსგავსი კონცეფცია გამომდინარეობს ზოგადი კერძო სამართლის წარმომადგენლობის ინსტიტუტიდან, რომელიც სამოსამართლო სამართლის მიერ შესაბამისად იქნა განმარტებული. ამის თაობაზე ვრცლად შეგიძლიათ იხ. მაგ.: Hofmann, Klaus, Vollmachten, 8. Auf., 2002, 13 ff.

42 სასამართლო პრაქტიკაზე და იურიდიულ ლიტერატურაზე შემდგომი მით.: Kleindiek in Lutter/Hommelhof, GmbH-Gesetz, (2012), $43 Rn. 3.

43 Rabel, RabelsZ 1953, 602; Häberle, JZ 1992, 1036. მით.: Kalss/Burger/Eckert, Entwicklung des österreichischen Aktienrechts, 2003, 25, 26.თუმცა იგი უფრო ნორმის განმარტების შემეცნების წყაროდ უნდა ვაღიაროთ, ვიდრე დამოუკიდებელი ინტერპრეტაციის მეთოდად. იხ.: ბურდული, თანამედროვე ქართული სამეწარმეო სამართალი მუდმივი რეფორმირების წინაშე: მკვდრადშობილი პროცესი და საქართველო, კრებულში: სამართლისა და პოლიტიკური აზროვნების ისტორიის ნარკვევები, წიგნი IV, ფერაძე, გოჩა (რედ.), „მერიდიანი“ 2019, 146-175, 160-161.

44 აქ საუბარია წინარე საზოგადოებაზე, რამდენადაც წინარე სადამფუძნებლო კონსორციუმში დირექტორის ადგილი და სტატუსი მომავალ იურიდიულ პირში ჯერ დაფუძნებული არ არის. წინარე საზოგადოების თაობაზე ქართულად იხ.: ბურდული, სს საფუძვლები, I ტომი, 2010, 426 და მომდ; ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში, 2019, 46 და მომდ. გამომდინარე იქედან, რომ წინარე საზოგადოების მიმართ გამოყენებული უნდა იყოს ასევე ის სამართალი, რომელიც გამოყენებული იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი საზოგადოება რეგისტრირებული იქნებოდა, მაშასადამე – შპს-ის სამართალი, პასუხისმგებლობის დაკისრების იურიდიული ნორმებიც იგივე იქნება, რაც ეს შპს-ის მომწესრიგებელ ნორმებში გვაქვს. ამ თეზის დასაბუთების შესახებ იხ.: ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში, 2019, 47-56. ის, რომ ხელმძღვანელ პირს შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა შპს-ის შესახებ კანონის 43-ე პარაგრაფის შესაბამისად აღიარებულია გერმანული სასამართლო პრაქტიკის მიერ. OLG Karlsruhe = BB 1998, 497 f; BGH = WM 1986, 789 ff.

45 იხ. მაგ.: Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13,Rn. 62-83; Eisenhardt, Gesellschaftsrecht, (2007), $45,Rn. 711.

46 თუმცა ამასთან ერთად არის ასევე პასუხისმგებლობის კიდევ რამდენიმე სახე, რომელიც ქვემოთ აღინიშნება.

47 გადაწყვეტყილებები მითითებული იქნება ქვემოთ შინაარსობრივად საკითხის განხილვისას.

48 Raiser/Veil, Kapitalgesellschaftsrecht, 5. Auf., (2010), $32 Rn. 79 ff.

49 გამომდინარე იქედან, რომ გერმანული სამართალი შპს-ის სამართლებრივ ფორმაშიც ძირითადად (თუ არ გავითვალისწინებთ შპს-ის კანონის მე-5a პარ.) განამტკიცებს მინიმალური სავალდებულო საწესდებო კაპიტალის დოქტრინას, ხელმძღვანელი პირის ერთ-ერთ ძირითად მოვალეობას წარმოადგენს საზოგადოების დაფუძნებისას და კორპორაციული კაპიტალის გაზრდისას სწორი და სანდო მონაცემის გაკეთება. ეს უშუალოდ გამომდინარეობს შპს-ის კანონის მე-9a და 57-ე პარ. მე-4 აბზ. ქართულმა საკორპორაციო სამართალმა კარგა ხანია უარი თქვა გერმანულ კონცეფციაზე. შესაბამისად, მსგავსი მავალდებულებელი ხასიათის დებულებები ეროვნულ კანონმდებლობაში არ მოგვეპოვება (აქ გამონაკლისს წარმოადგენს ეკონომიკური ურთიერთობის სპეციფიკური სფეროსთვის დადგენილი მოთხოვნები, რომელიც საბანკო-საკრედიტო, მიკროსაფინანსო, სადაზღვევო საქმიანობას უკავშირდება. შესაბამისად, შესაძლებელია ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობის საკითხის დაყენება ამ ნორმების უგულებელყოფის შემთხვევაში). შემდეგი მნიშვნელოვანი კანონით გათვალისწინებული მოვალეობა, როემლიც გერმანულ შპს-ის სამართალში გვხვდება არის ქონების შენარჩუნების მავალდებულებელი ნორმების დაცვა. ეს პრინციპი სხვადასხვანაირად მიიღწევა გერმანულ და აშშ-ის საკორპორაციო სამართალში, თუმცა შედეგი ორივე სისტემაში ერთი აქვს: დაიცვას საზოგადოების კრედიტუნარიანობა საზოგადოების კორპორაციული ქონების დაცვისა და შემცირების რისკის მინიმიზების ხარჯზე. ამით არაპირდაპირ უზრუნველყოფილია მესამე პირის მოთხოვნის აღსრულების ინტერესი. მსგავსი ნორმები ქართულ სამართალში, 2008 წლის 14 მარტის „გრანდიოზული“ რეფორმით უარყოფილ იქნა. არადა ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფუნქციის შემსრულებელია არა მხოლოდ საზოგადოების კაპიტალუნარიანობის მდგრადობის და მისი მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით, არამედ ხელმძღვანელი პირის გამოკვეთილი ვალდებულების დაცვისა და პასუხისმგებლობის თვალსაზრისითაც. მსგავსი იმპერატიული ხასიათის დათქმების არარსებობის შემთხვევაში ყოოველთვის გართულდება სამართალშეფარდების პროცესში ხელმძღვანელის კანონით დადგენილი მსგავსი მოვალეობის დარღვევის იდენტიფიცირება. თუმცა ქართულ სამართალში ამან, რასაკვირველია,  არ უნდა გამორიცხოს დირექტორის პასუხისმგებლობა და მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ., როგორც lex specialis-სთან ერთად გამოყენებული უნდა იყოს სკ-ის 992-ე მუხ. დივიდენდის არასწორად განაწილების, ასევე, საზოგადოების ქონებიდან პარტნიორზე გარკვეული გადახდის არასწორად განხორციელების შემთხვევაში მეწარმეთა კანონის მე-8 მუხ. ერთად გამოყენებული უნდა იყოს სკ-ის 992-ე მუხ., როგორც დელიქტური პასუხისმგებლობის დამაფუძნებელი ნორმა. შესატანის ვალდებულების დროს პარტნიორთა არათანაბარი მოპყრობა გამოიწვევს პარტნიორთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის დარღვევას. შესაბამისად, შესაძლებელია გავიდეთ მეწარმეთა კანონის მე-3.9 მუხ., თუმცა ამასთანავე ვერ ავცდებით ზოგადსაკორპორაციო სამართლებრივი პრინციპის გამოყენებას, რომლის თანახმადაც, დირექტორი ვალდებულია დაიცვას შიდაორგანიზაციული წესრიგი, მათ შორის, პარტნიორთა თანაბარი მოპყრობის პრინციპი. მისი იგნორირება კი პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძვლად შეიძლება ჩაითვალოს. ხელმძღვანელის (კანონით დადგენილი) მოვალეობაა სავალდებულო სარეგისტრაციო იურიდიული ფაქტების სამეწარმეო რეესტრისთვის წარდგენა (შპს-ის კანონის მე-7, 39, 40  და სავაჭრო კოდექსის 29-ე, 53-ე პარ.; მეწარმეთა კანონის მე-5 მუხ. იუსტიციის მინისტრის 291-ე ბრძანება). კანონით გათვალისწინებულ მოვალეობებს შორის სათანადო ადგილი უჭირავს საბუღალტრო წიგნების წარმოებისა და ანგარიშგების მოვალეობას (თანახმად შპს-ის კანონის 41-ე და მომდ. პარ.).

50 გადახდისუუნარობის წარმოების დაწყების თაობაზე განცხადების წარდგენისა და საგაკოტრებო მასის შემცირების აკრძალვა, რომელიც გათვალისწინებულია როგორც გერმანული, ისე ქართული კანონმდებლობით. სალიკვიდაციო ქონების, თუ წესდებით სხვა რამ არ არის გათალისწინებული, პარტნიორებზე თანაბრად განაწილების დადგენის ვალდებულება. შპს-ას, როგორც იურიდიული სტატუსის მქონე ორგანიზაციულ წარმონაქმნს აკისრია არა მხოლოდ უშუალოდ საკორპორაციო სამართლიდან გამომდინარე გარკვეული სახის ვალდებულებები, არამედ სამართლის სხვა დარგებიდანაც. მაგ., ვალდებულება გადასახადის გადახდისა და სოციალური დაზღვევის შესატანის დროული და დაუყოვნებლივი განხორციელება; სისხლისსამართლებრივი, შრომითსამარღთლებრივი, გარემოსდაცვითი-, ეკოლოგიურსამართლებრივი ამკრძალავი და მოთხოვნადი იურიდიული ნორმების დაცვის ვალდებულება. საზოგადოების ხელმძღვანელი სწორედ ამ მოთხოვნებისა და აკრძალვების შესრულების მოვალეობით არის გამსჭვალული და პასუხისმგებელი იმაზე, რომ ეს ნორმები საზოგადოების ცხოვრებაში რეალურად იქნეს შესრულებული. ამას ლეგალურობის/კანონიერების პრინციპს (Legalitätsprinzip. ამის თაობაზე მაგ.:Paefgen, Unternehmerische entscheidungen und rechtsbindung der Organe der Aktiengesellschaft, 17 ff. ციტ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 201 (სქოლიო 14).) უწოდებენ. და, როგორც წესი, არ არსებობს არანაირი „მოვალეობის სასარგებლო დარღვევის“ ფაბულა. თუმცა არსებობს გამონაკლისიც. ე.წ. სასარგებლო კანონდარღვევათა შესახებ იხ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 393-400.51 იხ. განსხვავებული ტერმინები: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 199 და მომდ.; ჯუღელი, გიორგი, კაპიტალის დაცვა სააქციო საზოგადოებაში, 2010, 178 და მომდ.

52 ვრცლად ორივე მოვალეობასთან დაკავშირებით იხ. მაგ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 202-373.

53 აქ, პირველ რიგში, მხედველობაში მიიღება მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტი.

54 მაგ., მეწარმეთა შესახებ კანონის 46-ე მუხ. ის ჩანაწერი, რომელიც დირექტორს ავალდებულებს პარტნიორს ამ უკანასკნელის მოთხოვნისთანავე დაუყოვნებლივ მისცეს მას ინფორმაცია საზოგადოების საქმიანობის შესახებ. ეს ნორმა გარკვეულწილად შეიძლება უპირისპირდებოდეს ამავე კანონის მე-9.6 მუხ., რამდენადაც პარტნიორის მხრიდან ინფორმაციის ბოროტად, საზოგადოების წინააღმდეგ გამოყენების დაშვების, დირექტორის მხრიდან ამის ცოდნის შემთხვევაში, ხელმძღვანელი პირი არღვევს კეთილსინდისიერი მმართველის მოვალეობას, თუმცა ეს საკითხი სამართლებრივი ნორმების ლოგიკური შეპირისპირების საფუძველზე უნდა გადაწყდეს: შეიძლება დირექტორის მხრიდან ადგილი ჰქონდეს ერთგვარად მე-9.6 მუხ. „დარღვევას“, თუმცა პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, ვინაიდან იგი პარტნიორის მოთხოვნას ასრულებს. ეს კი კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნის (Gebot) აღსრულებას უკავშირდება.

55 ე.წ. compliance. ინსტიტუტის თაობაზე მაგ.: Poppe in Görling, Helmut/Inderst, Cornelia/Bannenberg, Britta (Hrsg.), Compliance. Aufbau, Management, Risikobereiche, C. F. Müller, 2010, Kap. 1, Rn 1 ff; Kuthe in Compliance-Hdb, 2008, Kap. 1. Rn. 2 ff; ვრცლად კორპორაციული შესაბამისობის სისტემის ჩამოყალიბებისა და საშუალო ზომის საწარმოში მისი მოქმედების შესახებ იხ.: Mittendorf, Martina, Compliance management System als Haftungsbegrenzunginstrument in der mittelständischen Wirtschaft, 2017.

56 პარალელი რომ გაკეთდეს სს-ის ორგანიზაციულ ფორმასთან, როდესაც მასში ორსაფეხურიანი კორპორაციული მართვის სისტემა არსებობს. სამეთვალყურეო საბჭოს შინაგანაწესით იმის დადგენა, რომ სამეთვალყურეო საბჭო უფლებამოსილია ყოველდღიურად, ყოვლისმომცველად და ყოველმხრივ აკონტროლოს გამგეობა ამ უკანასკნელის მხრიდან მისთვის (სამეთვალყურეო საბჭოსთვის) ნებისმიერ მოქმედებაზე თანხმობის მიღების კონტექსტში დაუშვებელია. თანამედროვე კორპორაციული მართვის სამართალში ეს ჯანსაღი და რაციონალური კორპორაციული მართვის დოქტრინას ეწინააღმდეგება, სრულად და ტოტალურად ხელყოფს რა გამგეობის თავიოსუფალი მოქმედების არეალს და სფეროს. იხ. უცხოურ და ქართულ წყაროზე მითითებით: ბურდული, სს საფუძვლები, II ტომი, 457 (მე-19 სქოლიო). კორპორაციული მართვის ზოგადად და მისი სისტემისა და მოდელის დიფერენცირების თაობაზე იხ.: მახარობლიშვილი, კორპორაციული, კორპორაციული მართვის ზოგადი ანალიზი, „იურისტების სამყარო“ 2015. განსაკუთრებით: 47 და მომდ., 229 და მომდ., 283 და მომდ.

57 აქ იგულისხმება ძირითადად კანონით გათვალისწინებული ის მოვალეობები, რომელიც უშუალოდ გამომდინარეობს დირექტორატის, როგორც ორგანულსამართლებრივი კორპორაციის სტრუქტურული ნაწილის საქმიანობიდან. გერმანულ სამართალში მას უწოდებენ Organpflichten, რაც კარგად ასახავს ჩამოყალიბებულ შინაარსს. გერმანული სამართალი საკანონმდებლო დონეზე ახდენს ამგვარი ცალკეული ორგანული მოვალეობის აღწერას, რაც სამართლის პოლიტიკისა და საკითხში სიცხადისა და განჭვრეტადობის შემოტანის მიზნით, სავსებით გამართლებული და სწორი უნდა იყოს. ასე, მაგალთად, როგორც ზემოთ აღინიშნა,ერთგულების მოვალეობა (Treupflicht) განსახიერებული კონკურენციის აკრძალვაში, საბუღალტრო წიგენისა და დოკუმენტაციის წარმოების (Buchführungspflicht), ანგარიშგების მოვალეობა (Berichtspflichten), გადახდისუუნარობის ფაქტის წინაშე დადგომის შემთხვევაში განაცხადის შეტანის (Pflichten bei Überschuldung und Zahlungsunfähigkeit), გაკოტრების წარმოების გახსნის თაობაზე განცხადების წარდგენის მოვალეობა (Antrag auf Eröffnung des Inzolvenzverfahrens). ყველა ეს მოვალეობა ორგანულ მოვალეობათა კატეგორიას წარმოადგენს, რაც კანონით პირდაპირ არის გათვალისწინებული.

58 Marsch-Barner/Dieckmann in Hans-Joachim Priester/Dieter Mayer (Hrsg.), Münchener Handbuch des Gesellschaftsrechts, Band 3, 3. Auf., C. H. Beck, München 2009, $46 Rn. 6.

59 Scholz/Schneider $43 Rdnr. 30. ციტ.: Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 6.

60 შეად. სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 და #ას-1307-1245-2014 გადაწყვტილება.

61 Business judgment ruleშესახებ იხ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 215 და მომდ.; მაისურაძე, სამეწარმეო განსჯის წესი საკორპორაციო სამართალში (აშშ-ის და საქართველოს სამართლის მაგალითზე, საკორპორაციო სამართლის კრებული I, ბურდული (რედ.), „მერიდიანი“ 2011, 109-159; მაისურაძე, „სამართლის ჟურნალი“ 1-2/2010, 108-126;  ასევე კრიტიკა: ჭანტურია, „სამართლის ჟურნალი“ 2/2011, 294-295.

62 მეწარმეთა შესახებ კანონის პროექტი ითვალისწინებს ამ ინსტიტუტის ქართულ საკანონმდებლო ანალოგს.

63 NJW 1993, 1922 = BGHZ 122, 333, 336. ციტ.: Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, (მოხსენება წაკითხული გერმანულ-იტალიური იურიდიული გაერთიანების 23-ე ყრილობაზე 2010 წ. 15 ოქტომებრს), 7.

64 მეწარმე სუბიექტთა დოგმატური სხვაობისა და მათი ტიპოლოგიური ბუნების სხვადასხვაობის შესახებ იხ.: მახარობლიშვილი, მეწარმე სუბიექტთა დოგმატურ-თეორიული გამიჯვნა კაპიტალურ საზოგადოებათა საწყისებზე, სამართლის ჟურნალი 2/2011, 99-133.

65 AktG $76Abs. 1. იხ. ასევე ამ საკითხთან დაკავშირებით სააქციო კანონის კომენტარი, მაგ.: Spindler/Stilz/Fleischer, AktG, (2015), $76 Rn.56-82. კონცერნში მართვის თავისებურებასთან დაკავშირებით იქვე: Rn.84 ff.

66 დახასიათებისთვის და იდეის ჩამოყალიბებისთვის იხ. ბურდული, სს საფუძვლები, II ტომი, (2013), 195 და მომდ. ასევე იხ.: კონკრეტულ კორპორაციულ ორგანიოსთან მიმართებით: იქვე, 355 და მომდ; 453 და მომდ. მსგავსი მიდგომაა დამკვიდრებული ასევე ამერიკულ სამართალში ღია ტიპის  ბიზნესკორპორაციასთან მიმართებაში. მაგ.: Merkt, US-amerikanischens Gesellschaftsrecht, (2013), Rn. 324 ff.

67 ქართული სამართლის პოლიტიკის საკითხები მსგავს თემასთან დაკავშირედბით იხ.:ბურდული/მახარობლიშვილი/მაღრაძე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში,21 და მომდ.

68 Weisungsgebundenheit. GmbHG $37. სს-ის განსხვავების თაობაზე: Jacoby in Bork/Schäfer (Hrsg.), GmbHG, (2012), $37 Rn. 10 ff.

69 რასაც ვხვდებით კიდეც საქართველოში დავების განხილვისას. სუს-ოს გადაწყვტილება #ას-1501-1421-2018.

70 დავუშვათ, რომ პერსონალური პარტნიორული სტრუქტურის მქონე შპს-აში ერთადერთი მოწვეული დირექტორია. კომპანიას ყავს რამდენიმე პარტნიორი, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებას საწარმოს ქონების სერიოზული ნაწილის (როგორც საწარმოო საშუალების – ქარხნის შემადგენელი ნაწილის) გასხვისების თაობაზე იმ პირზე, რომელიც ბაზარზე მსგავსი საქმიანობით არის დაკავებული. დირექტორის მხრიდან კრებაზე აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ინდეფერენტული დამოკიდებულებისა და არააქტიური ქმედების შემთხვევაში ხელმძღვანელის პასუხისმგებლობა არ უნდა გამოირიცხოს იმის გამო, რომ დირექტორი ასრულებდა პარტნიორის მითითებას. გარიგებიდან დამდგარი ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა დირექტორს დაეკისრება, რამდენადაც მისი ეს ქმედება შეიძლება მეწარმეთა კანონის მე-9.6 მუხ. დარღვევად მივიჩნიოთ. სხვა სიტყვით, „დირექტორი პარტნიორის მითითების, გადაწყვეტილების ბრმა შემსრულებელი არ უნდა იყოს“. ეს თავისთავად არღვევს მისი, როგორც ხელმძღვანელი პირის საზოგადოების ინტერესისთვის განხორციელებული საქმიანობის კეთილსინდისიერების ფარგლებს.

71 GmbHG $43 Abs. 4.

72 იხ. სუს-ოს გადაწყვტილება #ას-1203-2018;  #ას-1501-1421-2017; #ას-457-436-2015.

73 გსკ-ის 611-ე და მომდ. პარ.

74 სუს-ოს #ას-1203-2018 გადაწყვტილება.

75 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება.

76 რა თქმა უნდა, სრულად მისი გათვალისწინება არც ერთ მართლწესრიგს არ ძალუძს.

77 Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 1.

78 აღნიშნული ნორმა გერმანულ სამართალში აწესრიგებს ზნეობის ნორმის საწინააღმდეგოდ განზრახ ზიანის მიყენებას (განმარტებისთვის იხ. კროპჰოლერის ქართული თარგმანი: კროპჰოლერი, გერმანიის სამოქალაქო კოდექსი. სასწავლო კომენტარი, თბ. 2014, $43 ველი 1 და მომდ.). სხვა შემთხვევაში ქართული სამართლით მოთხოვნის დაყენების სამართლებრივი საფუძველი ალბათ ვერ იარსებებდა.

79 იხ.: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 30 ff.

80 უმცირესობაში მყოფ.

81 ამასთან დაკავშირებით იხ.: BGH WM 1982, 928; ZIP 1982, 1203-1204. გერმანულ სამართალში ამასთან დაკავშირებით მაინც არ არსებობს ერთიანი პასუხი, რადგან, როგორც ლიტერატურაშია აღნიშნული, „პრობლემა, ისევე როგორც ეს პერსონალურ სამეწარმეო საზოგადოებაშია, მდგომარეობს იმაში, რომ მოთხოვნის განხორციელებაზე ფუნქციაუნარიანი ორგანო“ სახეზე ვერ იქნება. გერმანელები action pro socio-ს გზით მიდიან, რაც საკითხის გადაწყვეტის ერთადერთი გზაა. Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn. 68.

82 გათვალისწინებული მეწარმეთა შესახებ კანონის 46-ე მუხ. მე-5 პუნ.

83 მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-91 მუხ. მე-6 პუნ. „ბ“ ქვეპუნქტი.

84 მაჟორიტარს ისედაც შეუძლია ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღება. თუმცა აქ ისაა გასათვალისწინებელი, რომ უბრალო უმრავლესობა საზოგადოებაში შეიძლება არავის ჰქონდეს. მაშინ მნიშვნელოვანი იქნება ე.წ. ჩამკეტი უმცირესობის პოზიცია. ამ ინსტიტუტთან დაკავშირებით იხ.: ბურდული, სს საფუძვლები, (2013), 174 და მომდ.

85 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 1. აქვე გასათვალისწინებელია, რომ პასუხისმგებლობა დისპოზიციურია და იგი შეიძლება წესდებით შეიზღუდოს. ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, მთავარი არის საზოგადოების და მისი პარტნიორის ინტერესის დაცვა, ხოლო კრედიტორის ინტერესი მიიღწევა შპს-ის, როგორც კაპიტალური საზოგადოებისთვის დადგენილი ქონების შენარჩუნებისა და „კაპიტალის შემაკავშირებელი“ პრინციპების (ნორმების) შესაბამისად. Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 4.

86 Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn. 67. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის განხოციელების თაობაზე ზოგადად: Klöhn in Bork/Schäfer (Hrsg.), GmbHG, (2012), $43 Rn. 69.

87 საკითხთან დაკავშირებით იხ.: ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 448-454.

88 ჭანტურია, კორპორაციული მართვა, 453. მიმოხილვა აზრთა სხვადასხვაობის თაობაზე გერმანულ საკორპორაციო სამართალში იხ. იქვე. 449-450.

89 ის მოსაზრება, რომ კრედიტორს უნდა ჰქონდეს დერივაციული სარჩელის აღძვრის უფლება დირექტორის წინააღმდეგ გამოთქმულია ასევე ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში. ლ. ცერცვაძე, კომპანიის კრედიტორთა დაცვა და დირექტორთა პასუხსიმგებლობა, თ. ნინიძის საიუბილეო კრებულში, 2016, 18-21. თუმცა სტატიაში განხილული საკითხი ეხება გადახდისუუნარობის პირას მისულ შპს-ას. ეს კი ამ თვალსაზრისით საკითხის ცოტა სხვა კუთხით დანახვას საჭიროებს.

90 Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, 11-12.

91 სასამართლო პრაქტიკაზე მითითებით: Grunewald, Gesellschaftsrecht, (2014), $13 Rn. 73.

92 შედ. NJW 1994, 2220 f = BGHZ 126, 181. ამ შემთხვევაში სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ხელმძღვანელის მხრიდან მოლაპარაკების პროცესში ადგილი ჰქონდა ჩვეულებრივი ნდობის ჩამოყალიბებას, ამიტომაც პასუხისმგებლობა გამოირიცხა გსკ-ის 311-ე და 241-ე პარ. გამომდინარე (შეად. ქართულის ანალოგიური ნორმები: სკ-ის  317, 316).

93 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება.

94 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 და #ას-1307-1245-2014 გადაწყვტილება.

95 ხელმძღვანელი პარტნიორის პასუხისმგებლობის ნაწილში. იხ.: ჭანტურია, პარტნიორის გამჭოლი პასუხისმგებლობა საზოგადოების საგადასახადო დარღვევისათვის (სამოსამართლო სამართლის სიახლე), გ. ნაჭყებიას საიუბილეო კრებულში, გამომც. „მერიდიანი“, 2016, 406-418.

96 არსებული ქართული სასამართლო პრაქტიკიდან გამომდინარე კერძოსამართლებრივი კრედიტორი გათანაბრდებოდა საჯაროსამართლებრივთან. საგადასახადო ვალდებულებიდან გამომდინარე (ე.წ. Fiskus) სახელმწიფოს, როგორც კრედიტორის წინაშე პასუხისმგებლობის თავისებურებისთვის იხ. მაგ.: Henssler/Strohn/Oetker, Gesellschaftsrecht, GmbHG, (2014), $43 Rn. 85.

97 ქვედა ინსტანციებისაგან განსხვავებით.

98 სუს-ოს #ას-1158-1104-2014 გადაწყვტილება (იხ. სამოტივაციო ნაწილი).

99 სსკ-ში არ გვაქვს გერმანული სამოქალაქო კოდექსის 311-ე და 280-ე პარ. მსგავსი ჩანაწერი, რაც ართულებს ამ კონტექსტში საკითხის გადაწყვეტას. ამაზე ქვემოთ იქნება საუბარი.

100 პასუხისმგებლობის სხვაგვარი შინაარსი, როგორც ზემოთ წარმოჩინდა, მე-9.6 მუხლ. შინაარსიდან გამოირიცხება.

101 გსკ-ის 823-ე პირველი, 830-ე პარ.

102 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 75.

103 ისევე როგორც მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-9 მუხ. მე-6 პუნ.

104 ბუნებრივია, თუ დირექტორს 43-ე პარ. შინაარსით გათვალისწინებული ქმედების მასშტაბი არ დაურღვევია, იგი ვერც პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდება.

105 Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 67.

106 იხ. ე.წ. „სამშენებლო მასალის და ლამბორჯინის ქეისები“: BGHZ 109, 297; BGH NJW 1996, 1535 f, ასევე, BGH ZIP 1996, 786.

107 Münch. Hdb. GesR III/Marsch-Barner/Dieckmann $46 Rn. 68.

108 Kleindiek in Lutter/Hommelhof, GmbH-Gesetz, (2012), $43 Rn. 80.

109 მრავალრიცხოვან წყაროზე მითითებით: Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 79.

110 Baumbach/Hueck/Zöllner/Noack, GmbH, (2017), $43 Rn. 2.

111 როგორც წესი ეს საზოგადოების პარტნიორია.

112 Ausfallhaftung.

113 ჩამოყალიბებულია ქინდლერის მიხედვით: Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, 10.

114 გარდა პარტნიორთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის დაცვისა ხელმძღვანელის მხრიდან და ისიც ზოგადი საკორპორაციოსამართლებრივი პრინციპის აღიარებით.

115 შდრ. ანალოგიური ქართულში: ბიჭია, მიხეილ, კანონისმიერი ვალდებულებითი ურთიერთობები, გამოც. „ბონა კაუზა“, 2018, 273.

116 ბუნებრივია, აქ საუბარი არ არის კანონით დადგენილი წესით საწარმოს საქმიანობის საგნის ცვლილებაზე პარტნიორთა გადაწყვეტილების საფუძველზე ან პარტნიორთა მსგავსი ფაქტობრივი ცვლილების ზეპირსიტყვიერად დათანხმების თაობაზე.

117 Kindler, Verantwortung der Geschafstführers und Schadenersatz im deutschen Gesellschaftsrecht, 10.