ავტორი: მერი აღაპიშვილი
ნიცის სოფია ანტიპოლის უნივერსიტეტისა და ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლის მაგისტრი; საერთო სპეციალიზაციის ადვოკატი; საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის კომერციული და კონკურენციის სამართლის კომიტეტის წევრი

შესავალი
დისკრიმინაციის გამორიცხვის ბუნებითი მართლწესრიგი თანასწორობის უფლების დარღვევის დადგენის ალგორითმზე დგას. განსხვავებული მოპყრობის აღმოფხვრა უნივერსალურ, იდეალურ, ჯერარსულ სამართლებრივ რეალობას მიემართება, რომელიც თავს ან დისკრიმინაციის მოსპობაში იჩენს, ან მის გამართლებაში პოვებს. პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“, როგორც წესი, ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევთა მიმართ განსხვავებული მოპყრობისას თანასწორობაზე უფლების გამოსარიცხად გამოიყენება, რაც შეიძლება კონკრეტულ შემთხვევებში ადმინისტრაციული ორგანოსთვის პასუხისმგებლობის ასარიდებლად გამოდგეს, თუმცა საბოლოოდ მაინც საჯარო მმართველობის ხარვეზებზე მიუთითებს და შესაძლებელია, მისი ხშირი გამოყენება ადმინისტრაციის დისკრიმინაციული პრაქტიკის დამადასტურებელ გარემოებადაც შემობრუნდეს.

1999 წლიდან დისკრიმინაციის აკრძალვა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4 მუხლით საქართველოს ადმინისტრაციულსამართლებრივი ურთიერთობების ნაწილია, რომელიც განავრცობს თანასწორობის პრინციპს კანონისა და ადმინისტრაციული ორგანოს წინაშე, როგორც ადმინისტრაციული ურთიერთობის რომელიმე პირის მიმართ რაიმე უპირატესობის მინიჭების, დისკრიმინაციული მოპყრობის, ასევე საქმის გარემოებათა იდენტურობის შემთხვევებში სხვადასხვა პირის მიმართ განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღების აკრძალვას. 
ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის განვითარებასა და დამატებითი საპროცესო გარანტიების შემოღებასთან ერთად ეს მუხლი განაგრძობს მოქმედებას როგორც სპეციალური ნორმა. მისი დარღვევა უფლების დაცვის პროცესში მონაწილეობს როგორც საჯარო მმართველობითი ღონისძიების კანონიერების გამომრიცხველი გარემოება. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თანახმად, თანასწორობის პრინციპის ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში მე-4 მუხლის სახით ასახვა „ემსახურება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა უფლებების დაცვას, რაც გულისხმობს სამართალურთიერთობის რომელიმე მხარის კანონიერი უფლებისა და თავისუფლების, კანონიერი ინტერესის შეზღუდვის ან მათი განხორციელებისათვის ხელის შეშლის, აგრეთვე მათთვის კანონმდებლობით გაუთვალისწინებელი რაიმე უპირატესობის მინიჭების ან რომელიმე მხარის მიმართ რაიმე დისკრიმინაციული ზომების მიღების დაუშვებლობას. აღნიშნული მოთხოვნის დარღვევა აშკარაა, როდესაც არ იკვეთება ადმინისტრაციულსამართლებრივი ურთიერთობის ერთ-ერთი მხარის უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი“ (სუს განჩინება Nბს-695(კ-19), 30.09.2021 წ.).

საქართველოში ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის განვითარებასთან ერთად ბოლო წლებში ადმინისტრაციულ ორგანოებსა და საჯარო მმართველობითი ღონისძიებების ადრესატთა შორის სადავო ადმინისტრაციულსამართლებრივი ურთიერთობები არცთუ იშვიათად იძენს დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენისა და აღმოფხვრის განზომილებას. „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ 2014 წლის კანონის მე-3 მუხლის მიხედვით, დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის ვალდებულება ვრცელდება საჯარო დაწესებულებების, ორგანიზაციების, ფიზიკური და იურიდიული პირების ქმედებაზე ყველა სფეროში. ამ ვალდებულების ფარგლებში ადმინისტრაციულსამართლებრივ სივრცეში განსხვავებული მოპყრობის დადგენის მექანიზმი ხასიათდება თავისებურებით, რომელიც, დიფერენციაციის გამართლების გამორიცხვის გარდა, ასევე მოიცავს უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვას. პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ ტრადიციულად კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების გამომრიცხველ პრინციპად გამოიყენება. თუმცა საინტერესოა, ყოველთვის შეესაბამება თუ არა დისკრიმინაციის აკრძალვის იმ მასშტაბს, რომელიც ანტიდისკრიმინაციული მართლწესრიგის დახვეწამ და გაფართოებამ მოიტანა. 
წინამდებარე სტატიაში მიმოვიხილავთ უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპის მოქმედების ფარგლებს საქართველოსა და ევროპის სამართლებრივ სივრცეებში (I) და მის მნიშვნელობას დისკრიმინაციის დადგენის მოთხოვნით აღიარებითი სარჩელის განხილვისას (II).

I. უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპის მოქმედების ფარგლები 
ადმინისტრაციული სამართლის პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ შინაარსობრივად წარმოადგენს საქმის გარემოებათა იდენტურობის შემთხვევებში სხვადასხვა პირის მიმართ განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღების დაუშვებლობიდან (საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4 მუხლის მე-3 ნაწილი) გამონაკლისს. ის ისეთ მდგომარეობას ასახავს, როცა პირს, რომელიც, ფაქტობრივად, განსხვავებული მოპყრობის ობიექტია, არ შეუძლია თანასწორობაზე უფლების მოხმობა ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ უკანონო გადაწყვეტილების მიღების მიზნით. აღნიშნული პრინციპის დამუშავებისას საქართველოს უზენაესი სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს პირის კანონიერი ინტერესის არარსებობის მნიშვნელობაზეც. „კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი“ გულისხმობს პირის კანონიერი უფლებებისა და თავისუფლებების, კანონიერი ინტერესის შეზღუდვის ან მათი განხორციელებისათვის ხელშეშლის აკრძალვას, რამდენადაც „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ (სუს განჩინება Nბს-664-649 (კ-14), 07.07.2015 წ.). ამდენად, თანასწორობის უფლებით სარგებლობისთვის კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობის მიმართ პირს მხოლოდ კანონიერი და არა უკანონო ინტერესი უნდა ჰქონდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მას არ წარმოეშობა უფლება თანასწორობაზე. სამართალდამრღვევი პირი ვერ გახდის სადავოდ მის მიმართ გამოყენებულ სანქციას იმ საფუძვლით, რომ იმავე სამართალდარღვევის სხვა ჩამდენს სანქცია არ შეეფარდება. ეს კანონიერების, ანუ კანონზე დაყრდნობით უფლებამოსილების განხორციელების პრინციპიდან გამომდინარეობს, რომლის თანახმად, ადმინისტრაციულ ორგანოს უფლება არ აქვს კანონმდებლობის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ რაიმე ქმედება განახორციელოს. 
ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის პრინციპს მმართველობის კანონიერების პრინციპსა და თანასწორობის პრინციპს შორის დამაბალანსებელი ინსტრუმენტის მნიშვნელობას ანიჭებს და გამოხატავს ფორმულით: „არავის შეუძლია თავის სასარგებლოდ მოიხმოს სხვის სასარგებლოდ ჩადენილი უკანონობა“ (Arrêt du 16 juin 2016, Evonik Degussa GmbH et AlzChem AG contre Commission européenne (C-155/14 P) (cf. point 62).

ევროპელი ადმინისტრატივისტები უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპს განიხილავენ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპზე მმართველობის კანონიერების პრინციპის პრიმატად, რაც საკუთარი შეცდომის გამო ადმინისტრაციის შებოჭვის დაუშვებლობაში გამოიხატება, მაგალითად: ბელგიური და შვეიცარიული მიდგომით კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური ნორმა მხოლოდ კანონის ადეკვატურ გამოყენებას მიემართება და მოსარჩელეს არ შეუძლია თანასწორობაზე უფლების მოხმობა კანონის არასწორად გამოყენებისთვის. ამოსავალი იდეა ის არის, რომ ხელისუფლებას, რომელიც კანონს დაარღვევს, ვერ შევბოჭავთ ამ შეცდომით და ვერ დავსჯით მისი ხელახლა დარღვევის დაკისრებით (იხ. Aubert J.-F. „Des quelques limites au principe de la primauté des lois” Festschrift zum 70. Geburtstag von Hans Nef, Zurich, Schulthess, 1981, 1-25).
ერთი შეხედვით, უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვა შეიძლება მივიჩნიოთ საჯარო მმართველობის სამართალში შემორჩენილ იუპიტერიანული სულისკვეთების მქონე ფორმულად, რომელიც ადმინისტრაციის ქმედებათა სტაბილურობას კონკრეტული მმართველობითი აქტის მასშტაბით უზრუნველყოფს, თუმცა რთულია იგივე ითქვას ისეთ შემთხვევებზე, როცა ის ადმინისტრაციის მიერ თავისი დისკრიმინაციული პრაქტიკის გასამართლებლად გამოიყენება. ასეთ ვითარებაში პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ იძენს შაგრენის ტყავის ეფექტს – რაც უფრო ხშირად არის ის მოხმობილი ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან ფაქტობრივი განსხვავებული მოპყრობის გამო პასუხისმგებლობის თავიდან ასაცილებლად, მით უფრო მცირდება მისი იმუნიტეტი დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენის მიმართ. ადმინისტრაციის საქმიანობას, რომელიც კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის უარყოფას ემყარება, კანონის უზენაესობის მომსპობი ისეთი ეფექტი აქვს, რომ შეუძლებელია მისი ლოკალური, მხოლოდ კონკრეტული საჯარო მმართველობითი ღონისძიების კანონიერების კონტექსტით შემოფარგვლა.

უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის საკითხზე ევროპულ სამართლებრივ სივრცეში, მაგალითად შვეიცარიულ მიდგომაში, ჩანს, რომ თანასწორობაზე უფლების მიმართ მმართველობის კანონიერების უპირატესობა უკან იხევს, როცა აშკარაა ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან მისი ბოროტად გამოყენების ნიშნები. შვეიცარიის ფედერალური სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში ასახული მიდგომით უკანონობაში თანასწორობის მოთხოვნის საფუძველი შეიძლება წარმოიშვას იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენ წინაშეა ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან მიზანმიმართული უყურადღებობა რაიმე ნიშნის მქონე სუბიექტის მიერ ჩადენილ სამართალდარღვევაზე. თანასწორობაზე უფლების მოსახმობად არ კმარა ადმინისტრაციის მხრიდან კანონდარღვევის უგულებელყოფის ერთ ან რამდენიმე იზოლირებულ ფაქტზე მითითება; არამედ საჭიროა, ხელისუფლება კანონის დაუცველობის მყარ პრაქტიკას მისდევდეს და რომელიმე აღმატებული საჯარო ან კერძო ინტერესი არ მოითხოვდეს კანონიერების პრინციპის სასარგებლოდ არჩევანის გაკეთებას (Arrêt de la IIe Cour de droit public dans la cause Aéroport International de Genève contre A., Syndicat Suisse des Services Publics et Secrétariat d'Etat à l'économie SECO, 2C_149/2012 du 26 octobre 2012. cf. p. ex. ATF 139 II 49).
ფრანგულ დოქტრინაში უკანონობის ადმინისტრაციული შემწყნარებლობის (La tolérance administrative) შემთხვევა ვლინდება ადმინისტრაციის ნების იდენტიფიცირების მეშვეობით, მნიშვნელოვანია აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოს შესაძლებლობების ფარგლების დადგენაც (Grabias F. La tolérance administrative, inapplication condamnable du droit, https://dice.univ-amu.fr/sites/dice.univ-amu.fr/files/public/211-grabias.pdf ).
საქართველოში პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ ჯერჯერობით სუსტი გამოვლენით გამოიყენება კონკრეტული მმართველობითი ღონისძიების უკანონობის გამოსარიცხად. თუმცა შეიძლება იკვეთებოდეს გარკვეული ფრაგმენტული ჩანასახები და სასამართლოს მოუწია, ყურადღება მიექცია უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპის დაძლევის ფორმულისთვის. 

ამ სტატიის ავტორს საშუალება მქონდა 2019-2021 წლებში მონაწილეობა მიმეღო საქართველოს სასამართლოს ერთ-ერთი საქმის განხილვაში, რომლის დროსაც პირველი ინსტანციისა და სააპელაციო სასამართლოებმა დაადგინეს ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციული მოპყრობა. მოცემულ საქმეში საქართველოს ერთ-ერთ თვითმმართველ ქალაქში მოქმედი რელიგიური გაერთიანება ასაჩივრებდა საკულტო ნაგებობის მშენებლობის ნებართვაზე მერიის უარის კანონიერებას; მაშინ, როცა მის კომპარატორს – სხვა რელიგიურ გაერთიანებას – შეუზღუდავად, უნებართვოდ და დაუჯარიმებლად ეძლეოდა საკულტო ნაგებობების მშენებლობის შესაძლებლობა. აღნიშნულ საქმეში პირველმა და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოებმა დისკრიმინაციული მოპყრობა დაადგინეს. დისკრიმინაციის დადგენა დაეფუძნა დადასტურებულ ფაქტობრივ გარემოებას, რომ რელიგიურ გაერთიანებათა შორის საკულტო ნაგებობის მშენებლობის დაშვების თვალსაზრისით აშკარა იყო განსხვავებული მოპყრობა, რის შედეგადაც ერთ რელიგიურ გაერთიანებას კომპარატორთან შედარებით გაუმართლებლად ეზღუდებოდა რელიგიის თავისუფლება.

საქმის სააპელაციო განხილვისას ადმინისტრაციული ორგანო სხვა არგუმენტებთან ერთად აპელირებდა პრინციპზე – „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ და მიუთითებდა, რომ ის ფაქტი, რომ კომპარატორი რელიგიური გაერთიანება უკანონო მშენებლობის გამო არ ჯარიმდებოდა, არ უნდა გამხდარიყო მოსარჩელისთვის თანასწორობაზე უფლების წარმოშობის საფუძველი. კომპარატორის დაუჯარიმებლობის ფაქტი, მიუხედავად იმისა, რომ ის საფუძვლად არ დასდებია პირველი და სააპელაციო სასამართლოების მიერ დისკრიმინაციის დადგენას, მაინც საინტერესოდ ფიგურირებდა საქმეში, რადგან სააპელაციო სასამართლომ დისკრიმინაციის დადგენის ნაწილში საჭიროდ ჩათვალა შეესწავლა რელიგიურ გაერთიანებათა სამშენებლო სამართალდარღვევებზე მერიის რეაგირების პრაქტიკა და მას დაავალა შესაბამისი დოკუმენტაციის წარმოდგენა, რომლის მიხედვითაც გამოირკვა, რომ საკულტო ნაგებობის მშენებლობისთვის დაჯარიმების ფაქტები მხოლოდ მოსარჩელესა და იდენტური ნიშნის მატარებელი რელიგიური გაერთიანების მიმართ მტკიცდებოდა, ხოლო კომპარატორი რელიგიური გაერთიანების უფრო მრავალრიცხოვანი უკანონო მშენებლობა მერიის მხრიდან რეაგირების გარეშე იყო დატოვებული.
ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიის ნიშნით განსხვავებული ადმინისტრაციული სანქცირების პრაქტიკა არ ყოფილა დისკრიმინაციის დადგენის პირდაპირი საფუძველი, ადმინისტრაციული ორგანოს დისკრიმინაციულმა მოტივაციამ, რომელიც სამშენებლო სამართალდარღვევათა მიმართ მისი უფლებამოსილების რელიგიის ნიშნით დიფერენცირებულად განხორციელებაში გამოვლინდა, გავლენა იქონია სასამართლოს შინაგანი რწმენის ჩამოყალიბებაზე დისკრიმინაციული მოპყრობის დასადასტურებლად.
ასე რომ, პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენის თვალსაზრისით ვერ იქნება ადმინისტრაციული ორგანოსთვის აბსოლუტური იმუნიტეტის მიმნიჭებელი. უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის ფორმულის დამცავი ფუნქცია მოქმედებს თანასწორობაზე უფლების მარეგლამენტირებელი ადმინისტრაციულსამართლებრივი სპეციალური ნორმის – სზაკ-ის მე-4 მუხლის ფარგლებში და მის შესაზღუდავად. ის შეიძლება გამოდგეს კონკრეტული ადმინისტრაციულსამართლებრივი ღონისძიების უკანონობის თაობაზე წარმოშობილ დავაში თანასწორობაზე უფლების გამომრიცხველად, რომელშიც დისკრიმინაციის დადგენა კონკრეტული აქტის უკანონობის დამადასტურებელი გარემოების როლს თამაშობს. თუმცა მას ვერ ექნება პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი ეფექტი ადმინისტრაციული ორგანოს დისკრიმინაციული შემწყნარებლობის აშკარა პრაქტიკაზე. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია, უფლების დაცვის რომელი საშუალება იძლევა აღნიშნული პასუხისმგებლობის საკითხის ეფექტური სასამართლო კონტროლისადმი დაქვემდებარების შესაძლებლობას. პრიორიტეტულ ადმინისტრაციულ სარჩელთა ფარგლებში მართლმსაჯულებითი კონტროლი კანონიერების პრინციპით იზღუდება, თუმცა დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენის დამოუკიდებელ აღიარებით მოთხოვნად დაყენების შემთხვევაში თვალთახედვის ვექტორი გარკვეულწილად იცვლება და სასამართლოს წინაშე განსხვავებული მიდგომის განვითარების საჭიროება წარმოიშობა.

II. უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპის მნიშვნელობა დისკრიმინაციის დადგენის მოთხოვნით აღიარებითი ადმინისტრაციული სარჩელის განხილვისას
რადგან უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის პრინციპი მოქმედებს როგორც ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის სპეციალური ნორმის – ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4 მუხლის გამონაკლისი, მისი ამოქმედება უკავშირდება პირის მოთხოვნას, რომელიც ადმინისტრაციულსამართლებრივი უფლების დაცვის პრიორიტეტული საშუალებებით არის შემოსაზღვრული. უკანონობაში თანასწორობის დაუშვებლობაზე უზენაესი სასამართლოს მსჯელობაც არა ზოგადად დისკრიმინაციის, არამედ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4 მუხლის გამოყენების გამორიცხვას მიემართება. როგორც უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა თავის 2016 წლის 06 დეკემბრის №ბს-475-470 (2კ-16) გადაწყვეტილებაში განმარტავს, „ადმინისტრაციული ორგანოს შეცდომის ან კანონის მოთხოვნების გაუთვალისწინებლობის პირობებში მიღებული გადაწყვეტილება არ ანიჭებს სხვა პირს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4 მუხლის საფუძველზე მის მიმართაც ანალოგიური გადაწყვეტილების მიღების მოთხოვნის უფლებას.“
გასაზიარებელია შვეიცარიის ფედერალური სასამართლოს ზემოთ მოყვანილი მიდგომა ადმინისტრაციის მხრიდან დისკრიმინაციული პრაქტიკის დადასტურების შემთხვევაში უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპიდან გადახვევასთან დაკავშირებით, თუმცა ჩვენს რეალობაში არსებული ადმინისტრაციული საპროცესო უფლების დაცვის საშუალებათაგან ეფექტურად გამოყენების შესაძლებლობას მხოლოდ აღიარებითი სარჩელი იძლევა, რადგან სხვა შემთხვევებში, როცა პირი მის მიმართ გამოცემული კონკრეტული კანონიერი მმართველობითი ღონისძიების წინააღმდეგ დისკრიმინაციული მოპყრობის საფუძვლით ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე–24-ე მუხლებით გათვალისწინებულ სარჩელებს იყენებს, ითხოვს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად ცნობას, აქტის გამოცემის ან ქმედების განხორციელების დავალებას, თანასწორობაზე უფლება კანონიერების პრინციპის წინაშე ყოველთვის უკან დაიხევს.
სამართალდარღვევისთვის სანქციის დაკისრების შესახებ ინდივიდუალური ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის გაუქმების მოთხოვნით წარდგენილი სარჩელისგან განსხვავებით, დამოუკიდებელი პოზიტიური აღიარებითი სარჩელის შემთხვევაში დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენა ეფუძნება განსხვავებული მოპყრობის პრაქტიკას, რომელიც მნიშვნელოვანია შემოწმდეს როგორც მოსარჩელის და იდენტური ნიშნის მქონე სხვა სუბიექტთა, ისე კომპარატორთა მიმართ განხორციელებული მმართველობითი საქმიანობის თვალსაზრისით. ამგვარი სარჩელის განხილვისას არსებითია უკანონობაში განსხვავებულად მოპყრობის სიმძიმე. მის შესაფასებლად მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადმინისტრაციის მხრიდან ყველა კომპარატორის, და არა მხოლოდ მოსარჩელის, მიმართ მოპყრობის ინტენსივობა და დისკრიმინაციული მოტივაცია. ჩვენ მიერ ზემოთ მაგალითად მოყვანილ ქართულ საქმეში უკანონო საკულტო მშენებლობებისთვის დიფერენცირებულად სანქცირების პრაქტიკა საკმაოდ ინტენსიურ ხასიათს ატარებდა. ეს განსაკუთრებით ჩანდა იმით, რომ უკანონო მშენებლობისთვის სანქცირებული მოსარჩელის კომპარატორი რელიგიური გაერთიანება არაერთ უკანონო მშენებლობას ახორციელებდა და, მოსარჩელისგან განსხვავებით, არასოდეს დაჯარიმებულა, რაც უფლებამოსილების განხორციელების ლეგალიტეტის პრინციპს დაქვემდებარებულ სფეროში ადმინისტრაციული ორგანოს პრაქტიკას მყარ, გაცნობიერებულ და მიზანმიმართულ ხასიათს სძენს. ხსენებულ საქმეში ფაქტები სხვადასხვა უკანონო მშენებლობის მიმართ რელიგიის ნიშნით დიფერენცირებულად სანქცირების შესახებ აღიარებითი სარჩელის ფარგლებში დისკრიმინაციის დადგენისა და თანასწორობაზე უფლების გამორიცხვის კონტექსტში არ შეფასებულა, თუმცა საქმის ეს ნაწილი დამოუკიდებელი დავის წამოწყებისა და სასამართლო პრაქტიკის განვითარების საშუალებას ნამდვილად იძლეოდა. საინტერესოა, როგორ განვითარდებოდა სასამართლოს მსჯელობა და შეფასებები რელიგიური გაერთიანებების მიმართ, სამართალდარღვევებზე სანქცირების დიფერენცირებული პრაქტიკის დისკრიმინაციულობის დადგენა ცალკე აღიარებითი სარჩელით რომ ყოფილიყო მოთხოვნილი.
ანტიდისკრიმინაციული უფლების დაცვის საპროცესო საშუალებანი სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XLIV9 თავით არის რეგლამენტირებული, რომელიც ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაშიც გამოიყენება. ამ კოდექსის 3632-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად პირს დისკრიმინაციული მოპყრობის განმახორციელებლისგან შეუძლია მოითხოვოს „დისკრიმინაციული ქმედების შეწყვეტა ან/და მისი შედეგების აღმოფხვრა; მორალური ან/და მატერიალური ზიანის ანაზღაურება.“ ამავე კოდექსის 3635-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „სასამართლოს გამოაქვს გადაწყვეტილება დისკრიმინაციის ფაქტის დადასტურებისა და დისკრიმინაციის მსხვერპლის სარჩელის მთლიანად ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილების შესახებ ან გადაწყვეტილება დისკრიმინაციის მსხვერპლის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ.“ 

სხვა ტიპის სარჩელებისგან განსხვავებით, რომლებშიც ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის კანონიერება კონკრეტული მმართველობითი ღონისძიების ფარგლებში მოწმდება, ამ შემთხვევაში სასამართლოს კონტროლი შეიძლება ადმინისტრაციის უფლებამოსილების განხორციელების პრაქტიკაზე განხორციელდეს. შეიძლება ითქვას, რომ ამ ტიპის სარჩელი გარკვეულწილად popularis განზომილებასაც ატარებს, რაც არ უნდა იყოს მიჩნეული მოსარჩელის კანონიერი ინტერესის გამორიცხვის საფუძვლად. უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპის გამო მოსარჩელემ შესაძლოა ვერ დააკმაყოფილოს თანასწორობის უფლებაზე კანონიერი ინტერესის მოთხოვნა მის მიმართ კანონიერად გამოცემული სანქციის გასაჩივრების ფარგლებში, თუმცა მის მიმართ ადმინისტრაციული ორგანოს პრაქტიკით განხორციელებული დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენისა და, შესაბამისად, ზიანის ანაზღაურების მიმართ კანონიერი ინტერესი, დისკრიმინაციისგან დაცვის უფლებიდან გამომდინარე, უდავოდ აშკარაა. კანონის წინაშე თანასწორობას ვერ მოვიხმობთ კანონიერად შეზღუდული რომელიმე უფლების აღსადგენად, თუმცა დისკრიმინაციისგან დაცვა სუბიექტური უფლების რანგში აღიარებითი სარჩელის კანონიერი ინტერესად მიჩნევის კრიტერიუმს აკმაყოფილებს. იმ მოცემულობაში, რომელშიც პრინციპის – „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ მოქმედების შედეგად კონკრეტული მმართველობითი ღონისძიების წინააღმდეგ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე–24-ე მუხლებით გათვალისწინებული უფლების დაცვის საშუალების გამოყენება მოსარჩელეს თანასწორობაზე უფლების გამორიცხვად უჯდება, დისკრიმინაციის დადგენის მიმართ მისი ინტერესი მხოლოდ ზოგადი აღიარებითი სარჩელით შეიძლება იქნეს მიღწეული. წინააღმდეგ შემთხვევაში წარმოიშობა ვაკუუმი უფლების დაცვაში, რაც ეწინააღმდეგება სამართლებრივი სახელმწიფოს, სამართლიანი სასამართლო განხილვის პრინციპებს.
კანონიერი ინტერესის თვალსაზრისით შეიძლება გამოიყოს მოსარჩელეთა ორი ჯგუფი: 1. სამართალდამრღვევი, რომელიც შეიძლება კომპარატორის მიმართ ადმინისტრაციული შემწყნარებლობის შედეგად მატერიალურ ზიანს განიცდიდეს (მაგალითად, კონკურენტი ეკონომიკური აგენტების დიფერენცირებულად სანქცირების შემთხვევებში) და 2. სამართალდამრღვევი, რომელიც არ განიცდის მატერიალურ ზიანს, მაგრამ ითხოვს დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენასა და შეწყვეტას. ნებისმიერ შემთხვევაში ძნელად წარმოსადგენია, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან აშკარა და ინტენსიური დისკრიმინაციული შემწყნარებლობის პრაქტიკა არ იყოს სასამართლო კონტროლის საგანი. დღეს ადმინისტრაციულ სასამართლოებს არ გააჩნიათ უფლებამოსილება ადმინისტრაციულ ორგანოებს დააკისრონ პრაქტიკის შეცვლის ღონისძიებები, რაც ნიშნავს, რომ დისკრიმინაციული ადმინისტრაციული შემწყნარებლობის აღმოფხვრის მიზანი დღეს მოქმედი კანონმდებლობით მიუღწეველია. სადისკუსიო თემაა, უნდა გახდეს თუ არა ადმინისტრაციული ორგანოს დისკრიმინაციული პრაქტიკის დადასტურების შემთხვევები, მიუხედავად მათი სავარაუდო იშვიათობისა, სახელმწიფო ხელისუფლების სასამართლო და აღმასრულებელ შტოებს შორის დიალოგის საგანი; ასევე: შესაძლებელია თუ არა ადმინისტრაციული ორგანოს დისკრიმინაციული საქმიანობის პრაქტიკის დადგენის შემთხვევებმა გამოიწვიოს ე.წ. „ზოგადი ღონისძიებების“ დაკისრების კუთხით სასამართლო კომპეტენციის გაფართოების საკითხის დღის წესრიგში შემოტანა. ნებისმიერ შემთხვევაში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა მიმართ შესაძლო დისკრიმინაციული პრაქტიკის აღმოფხვრისა და პრევენციის მექანიზმის დანერგვა კიდევ ერთი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა საქართველოში სამართლებრივი სახელმწიფოს მშენებლობისა და ევროინტეგრაციის გზაზე.

დასკვნა
საქართველოს ადმინისტრაციულსამართლებრივი სინამდვილისთვის კარგად ნაცნობი – უკანონობაში თანასწორობის არარსებობის პრინციპი საქართველოში კონკრეტულ მმართველობით ღონისძიებათა წინააღმდეგ მიმართული ადმინისტრაციულსამართლებრივი უფლების დაცვის საპროცესო საშუალებათა საფუძვლიანობის შემოწმებისას ეფექტურად გამოიყენებოდა და გამოიყენება; თუმცა დისკრიმინაციის დადგენის/აღმოფხვრის კომპონენტის შემოტანას ადმინისტრაციულ პროცესში ვითარება უფრო შორს მიჰყავს, როცა პირის ინტერესი შეიძლება მხოლოდ დისკრიმინაციული მოპყრობის დადგენაში გამოიხატებოდეს და არ ითხოვდეს მის მიმართ უკანონო მმართველობითი ღონისძიების განხორციელებას ან მისთვის შეფარდებული კანონიერი აქტის გაუქმებას. განსაკუთრებით საყურადღებო ასეთ შემთხვევაში სასამართლო კონტროლის მასშტაბია, რომელიც ამ ვითარებაში დისკრიმინაციული მოპყრობის დადასტურების საკითხის განხილვისას ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილების განხორციელების პრაქტიკის ზოგად შემოწმებას მოითხოვს, აქვს პილოტური ეფექტი და სასამართლოს ჩამოყალიბებული მიდგომის საგნად უნდა იქცეს.
ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის ისეთ პირობებში, როგორიც ჩვენს ქვეყანაშია, პრინციპის – „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ მოქმედება ზღუდავს თანასწორობაზე უფლებას სარჩელთა პრიორიტეტულ სახეებში, თუმცა აღიარებითი სარჩელის მეშვეობით მას შეუძლია საფუძველი ჩაუყაროს სასამართლო კონტროლის განხორციელებას ადმინისტრაციის მხრიდან საეჭვო განსხვავებული მოპყრობის პრაქტიკაზე, რისთვისაც შეიძლება დისკრიმინაციული პრაქტიკის შეცვლის დაკისრების მიმართულებით საჭირო გახდეს სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლების გადახედვა.
ამ სტატიის მიზანი უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის პრინციპის მოქმედებით შექმნილი ადმინისტრაციული საპროცესო სამართლებრივი რეალობის დამუშავების თვალსაზრისით მოკრძალებული ნაბიჯის გადადგმა იყო. ამ მიმართულებით სასამართლო პრაქტიკის სიმწირის პირობებში შევეცადეთ მიმოგვეხილა უკანონობაში თანასწორობის გამორიცხვის ფორმულის მოქმედების ფარგლები და მისი დაძლევის უცხოეთში აპრობირებული კრიტერიუმები ქართული ადმინისტრაციული საპროცესო კანონმდებლობისა და პრაქტიკის ფონზე. აღნიშნული მიზნისთვის მაგალითად გამოდგა ერთ-ერთი ქართული საქმე, რომელიც დღესაც საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში საკასაციო ინსტანციაზე განხილვის პროცესშია .
იმედია, პრინციპი „არ არსებობს თანასწორობა უკანონობაში“ მომავალში გაივლის სათანადო ტესტს ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში, რაც მისი დაძლევის საკითხზე ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის მიზნების რეალიზებისა და ადმინისტრაციულსამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველმყოფი მიდგომის ჩამოყალიბების საფუძველი გახდება.